Kedudukan Mazhab Syafi’i Dalam Amalan Pembahagian Pusaka Dan Wasiat Islam Di Malaysia

Mazhab Syafi’i merupakan mazhab yang paling dominan di Malaysia sejak kedatangan Islam ke kepulauan Melayu. Ajaran Islam tersebar di kepulauan Melayu adalah hasil daripada penyebaran dakwah ulama’-ulama’ yang berlatarbelakangkan mazhab Sayfi’i. Pengaruh ajaran mazhab Syafi’i di Negara kita begitu kuat sehinggakan ada sesetengah kadi hanya menerima pendapat daripada ajaran mazhab Syafi’i sahaja dalam penghakiman mereka. Perkara ini tidak terkecuali dalam hal-hal yang berkaitan dengan pusaka dan wasiat dalam Islam.

Contoh pandangan mazhab Syafi’i yang paling menonjol dalam berhubung hak pusaka ialah tentang kedudukan waris dhu arham, iaitu waris yang diselangi dengan si mati oleh waris wanita menjadi “waris fasad” dan tidak layak mewarisi. Waris-waris ini juga dikenali melalui susur keturunan wanita sama ada waris cabang ke atas atau ke bawah. Dalam kes ini, segala lebihan harta pusaka akan diserahkan kepada baitulmal.

Bagaimanapun, pada akhir abad ke-4 Hijrah, Imam Syafi’i telah merujuk kembali pandangannya dalam pemberian pusaka kepada baitulmal apabila baitulmal tidak ditadbirkan dengan baik sehingga menyebabkan harta umat Islam menjadi tidak terurus. Dalam keadaan ini, Imam Syafi’i berpandangan harta pusaka hendaklah diwarisi oleh waris dhu arham.

Dalam persoalan-persoalan lain, Imam Syafi’i juga mempunyai perbezaan pandangan dengan mazhab lain seperti dalam kes pembunuh yang dihalang pusaka di mana Imam Syafi’i memakai kepada semua pembunuh secara mutlak. Sementara dalam kes pusaka harta orang yang hilang (mafqud), Imam Syafi’i telah memakai doktrin istishab apabila menganggap orang yang hilang adalah masih hidup sehingga ada bukti sebaliknya. Oleh itu, harta orang yang hilang tidak boleh dibahagikan secara pusaka sehingga suatu tempoh masa tertentu yang diperakukan oleh mahkamah tentang status sebenar orang hilang tersebut sebagai telah meninggal dunia.

Beberapa contoh kes yang telah diputuskan oleh mahkamah yang menggunapakai pandangan daripada mazhab Syafi’i berhubung perkara wasiat dan pusaka adalah sebagaimana berikut:

Dalam kes In Re Timah binti Abdullah, decd. (1941) 10 MLJ 51, pusaka seorang wanita Jepun yang telah menganut Islam telah diserahkan kepada baitulmal dan mahkamah memutuskan bahawa warisnya yang bukan beragama Islam tidak berhak untuk mewarisi. Pandangan ini disepakati oleh kesemua mazhab fekah termasuklah Mazhab Syafi’i yang mendominasi masyarakat negara ini. Dalam kes ini, mahkamah antara lain telah merujuk kepada buku terjemahan Minhaj al-Talibin daripada Mazhab Syafi’i bahawa seorang kafir tidak akan mewarisi harta pusaka seorang yang beragama Islam.

Dalam kes di Singapura yang ketika itu masih berada dalam Persekutuan Tanah Melayu iaitu Re Mutchilin @ Ashrhin, deed (1960) 26 MLJ 2, mahkamah telah memutuskan berdasarkan ajaran Mazhab Syafi’i di mana baki harta pusaka akan diserahkan kepada baitulmal dan tidak boleh dibahagikan semula pusaka (radd) kepada isteri yang telah menerima bahagian fardu. Mahkamah memutuskan isteri tidak berhak mendapat radd kerana dibuktikan bahawa si mati adalah seorang yang bermazhab Syafi’i.

Dalam satu kes yang tidak dilaporkan di Kuala Terengganu iaitu kes Kalthum binti Muda lawan Nazir Baitulmal Kuala Terengganu (1362) P.U. 109/62A, baitulmal tetap mewarisi walaupun dalam keadaan waris adalah miskin dan boleh menyebabkan harta keluarga menjadi berkurangan. Dalam kes ini, pemohon adalah isteri si mati dan merupakan waris tunggal yang hanya mewarisi sebanyak satu perempat daripada bahagian pusaka dan tiga perempat baki diserahkan kepada baitulmal. Oleh kerana kesusahan hidup, waris telah menuntut supaya baitulmal menghalalkan bahagian tiga perempat tersebut dan diserahkan kepada beliau sebagai waris yang berhak untuk mewarisi keseluruhan pusaka suaminya. Pewarisan oleh baitulmal boleh menyebabkan pemohon tidak boleh meneruskan perniagaan yang diusahakan sebelum ini akibat kehilangan sebahagian besar modal perniagaan.

Peruntukan undang-undang Islam di Malaysia menggariskan bahawa pemakaian pandangan Mazhab Syafi’i dalam pentadbiran undang-undang adalah mengutamakan Mazhab Syafi’i. Dalam erti kata, rujukan kepada sebarang keputusan, hukum dan pendirian agama adalah dengan memberi fokus terlebih dahulu kepada pandangan Mazhab Syafi’i. Sekiranya tiada pandangan dalam persoalan yang dirujuk itu atau tidak sesuai dengan keadaan semasa dan kepentingan umum, maka barulah pandangan daripada mazhab yang lain diambil pertimbangan.

Kebebasan melakukan rujukan kepada Mazhab Syafi’i secara terbuka dan meluas ini adalah ekoran tiada undang-undang substantif khusus terutamanya berhubung pentadbiran undang-undang pusaka dan wasiat. Hasilnya menyebabkan idea dan pandangan Mazhab Syafi’i seringkali menjadi keutamaan walaupun dalam sesetengah keadaan boleh menimbulkan konflik dalam memastikan kebajikan waris tertentu.

Ketepatan peruntukan sangat penting dalam pentadbiran undang-undang bagi memastikan keseragaman hukuman dapat diputuskan dengan adil dan saksama. Justeru, ketiadaan undang-undang substantif mengenai pusaka dapat menyebabkan cendekiawan Islam tiada persepakatan dalam menentukan keutamaan bagi memastikan kebajikan waris terdekat khususnya dalam perkara khilafiyyah.

Keutamaan merujuk kepada Mazhab Syafi’i ini adalah berdasarkan peruntukan qawl mu’tamad menerusi Enakmen Pentadbiran Agama setiap negeri dan juga berdasarkan Arahan Amalan Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) Bil. 9/2001. Ikutan ke atas dua peruntukan ini dapat dilihat dalam kes Permohonan faraid Encik Alias bin Embong (2004), apabila Mahkamah Rendah Syariah Kuala Terengganu telah menolak pemberian pusaka kepada zhu arham walaupun dalam kes ini dhu arham adalah waris tunggal si mati. Justeru, mahkamah memutuskan dengan mengambil pandangan Mazhab Syafi’i di mana baitulmal akan mewarisi kesemua harta pusaka tanpa waris atas alasan baitulmal di Malaysia adalah berfungsi dengan baik di bawah pengurusan yang teratur. Di samping tiada peruntukan undang-undang negeri yang memberikan pusaka kepada dhu arham yang merupakan sandaran kepada pandangan Mazhab Hanafi. Secara tersirat, keputusan ini menunjukkan pemberian pusaka kepada dhu arham bukan amalan di Malaysia yang mengutamakan pandangan Mazhab Syafi’i.

Sejarah amalan wasiat di Malaysia pada umumnya juga adalah melaksanakan prinsip-prinsip Mazhab Syafi’i mengikut justifikasi umum pentadbiran Islam di negara ini. Bagaimanapun, bagi mereka yang berada dalam aliran mazhab yang lain, amalan pentadbiran undang-undang di Tanah Melayu adalah mengiktiraf mazhab yang dianuti. Sebagai contoh dalam kes In Re Will of M. Mohamed Hanifa dec. (1940) MLJ 229, pewasiat yang bermazhab Hanafi telah mewasiatkan kepada penerima yang ketika itu sedang bertindak sebagai pemegang amanah hartanya untuk mengambil alih harta perniagaannya dengan syarat dia berkahwin dengan anak perempuannya yang kedua. Mahkamah memutuskan syarat tersebut batal kerana menyalahi hukum syarak tetapi wasiat tersebut tetap terlaksana mengikut pandangan Mazhab Hanafi.

Sementara dalam kes Shaik Abdul Latif lawan Shaik Elias Bux (1915) 1 FMSLR 204, mahkamah memperakukan bahawa undang-undang yang hanya terpakai ke atas orang Melayu pada masa itu ialah undang-undang Islam yang disesuaikan dengan adat. Berdasarkan kes-kes yang diputuskan, umumnya undang-undang Islam yang dimaksudkan di sini ialah berdasarkan pandangan Mazhab Syafi’i. Dalam kes ini, wasiat diputuskan tidak sah kerana telah diwasiatkan kepada anak angkat dengan melebihi daripada satu pertiga harta yang bertentangan dengan Mazhab Syafi’i. Namun, sekiranya kurang daripada kadar ini, wasiat kepada anak angkat adalah diharuskan seperti pernah diputuskan dalam kes Nik Salma Zaidah binti Haji Wan Zaid lawan Nik Hasnah binti Nik Din & Nik Ruhiya Zaidah binti Wan Zaid. Mengambil pandangan dalam Mazhab Syafi’i juga, hukum melakukan wasiat kepada waris diputuskan sebagai tidak sah secara per se sebagaimana keputusan kes Mohamad Hadi bin Yaso’a dll. Lawan Siti Hawa Deraman (2001).

Dalam penerimaan wasiat (qabul), Imam Syafi’i menekankan bahawa penerimaan adalah syarat berlakunya perpindahan hakmilik atas harta wasiat dan bukannya syarat sah wasiat seperti yang dikemukakan oleh Imam Malik. Penerimaan mesti menyebabkan pindahmilik harta berlaku serta merta selepas kematian pewasiat. Oleh itu, perbuatan menangguh pembahagian harta wasiat adalah tidak sah mengikut Mazhab Syafi’i sebagaimana diputuskan dalam kes Saeda lawan Haji Abdul Rahman (1918) 1 FMSLR 352 dan Abdul Rahim lawan Abdul Hameed (1983) 2 MLJ 78. Seterusnya penerimaan ke atas wasiat adalah penting kerana sebarang penolakan daripada orang yang diwasiat boleh menyebabkan wasiat tersebut batal. Dalam penggubalan Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999 (selepas ini dirujuk sebagai “Enakmen Wasiat Selangor”), peruntukan seksyen 17 dan 18 ada menyatakan berhubung penerimaan dan penolakan wasiat serta memperuntukkan tempoh masa selama 30 hari untuk menerima atau menolak.

Bagaimanapun dalam kes-kes tertentu, tidak disyaratkan berlakunya qabul seperti wasiat kepada janin atau bayi yang berada dalam kandungan. Seksyen 24, Enakmen Wasiat Selangor menyatakan bahawa wasiat kepada anak dalam kandungan adalah sah dengan syarat dilahirkan dalam tempoh yang sah menurut hukum syarak.

Kebaikan mempunyai undang-undang substantif khusus seperti Enakmen Wasiat Selangor ini menunjukkan bahawa keterikatan pada pandangan Mazhab Syafi’i tidak lagi berlaku sepenuhnya. Terdapat beberapa peruntukan yang turut menerima pakai pandangan daripada mazhab lain seperti mengambil pandangan Mazhab Syi’ah Ithna ‘Asyariyyah dalam persoalan wasiat kepada waris sekiranya wasiat yang dibuat tidak melebihi daripada satu pertiga harta. Peruntukan ini boleh didapati daripada Seksyen 11(2) dan Seksyen 26 Enakmen Wasiat Selangor.

Dalam Enakmen Wasiat Selangor ini, tiada peruntukan khusus yang menyatakan mengenai wasiat kepada waris yang kurang daripada kadar satu pertiga harta. Penggubal undang-undang hanya menyampaikan maksud tersirat menerusi peruntukan seksyen 11(2) dan 26(2) bahawa wasiat kepada waris yang kurang daripada satu pertiga tidak perlu mendapat kebenaran daripada waris yang lain dan wasiat tersebut adalah sah dan boleh dilaksanakan.

Jelas bahawa peruntukan ini berlainan dengan kes yang telah diputuskan oleh Mahkamah Rayuan Syariah Kelantan di dalam kes Mohamad Hadi bin Yaso’s dll. Lawan Siti Hawa Deraman (2001) sebagaimana yang dibincangkan sebelum ini. Undang-undang wasiat di Selangor ini jelas merupakan satu anjakan besar daripada pengaruh dominasi ajaran Mazhab Syafi’i. Pendekatan ini selaras dengan pertimbangan sosial semasa dalam hukum Syarak iaitu bagi menjamin kebajikan waris terdekat dengan lebih baik.

Enakmen Wasiat Selangor juga telah mengambil pandangan Ibn Hazm berhubung peruntukan “wasiyyat wajibah”. Wasiyyat wajibah ialah wasiat yang dikuatkuasakan melalui peruntukan undang-undang bagi menjamin hak waris si mati yang terhalang daripada menerima pusaka kerana penghubung mereka telah meninggal dunia terlebih dahulu. Kaedah ini adalah merupakan pandangan Imam Ibn Hazm bagi mengelak kezaliman berlaku ke atas waris akibat tiada wasiat dilakukan untuk sesetengah waris. Justeru, suatu bahagian untuk waris diwujudkan melalui peruntukan undang-undang daripada harta peninggalan si mati tersebut seperti suatu wasiat telah dilakukan.

Kewujudan undang-undang bertulis yang khusus dapat mengawal daripada melakukan rujukan yang rigid ke atas Mazhab Syafi’i semata-mata. Ia juga menjimatkan masa seseorang hakim atau mufti dalam melakukan rujukan kepada beberapa pandangan ulama, melakukan tarjih yang seragam dan mencapai kesepakatan dalam pentadbiran undang-undang. Paling tidak, sesuatu keputusan itu telah melalui proses pertimbangan yang rapi dalam kalangan cendekiawan dengan mengambil kira kepentingan semasa dan maqasid al-syar’iyyah yang melangkaui sempadan mazhab. Dalam hal ini, kaedah talfiq dan takhayyur mazhab benar-benar dapat direalisasi dalam usaha untuk memastikan kemaslahatan para waris benar-benar tercapai.

Pembahagian pusaka; waris tidak dijumpai

Soalan:

Suami saya meninggal dunia dan meninggalkan waris-waris berikut;

Saya sebagai isterinya, seorang anak perempuan kami, seorang ibu, dua orang adik beradik lelaki dan lima orang adik beradik perempuan. Dia hanya meninggalkan sebuah apartment (leasehold) yang berharga lebih kurang RM100 ribu yang masih ada baki pinjaman tanpa insuran MRTA. Rumah tersebut sudah berstatus hakmilik strata tetapi nama pemilik masih lagi nama pemaju.

Empat bulan selepas itu, ibunya pula meninggal dunia dan meninggalkan waris iaitu adik beradik kepada arwah suami saya tadi. Sekarang saya dan waris yang lain beshasrat untuk menjual apartment tersebut.

Satu masalah yang timbul ialah tentang seorang abang arwah suami saya yang tidak dijumpai hingga sekarang setelah dia mengikut bapa saudaranya ke Singapura semenjak berumur enam tahun lagi.

Tolong sediakan semua dokumen yang berkaitan bagi urusan penjualan apartment tersebut. Tolong uruskan secepat yang mungkin kerana kami amat memerlukan wang tunai.

Jawapan:

Banyak prosedur yang perlu dilalui satu-persatu sebelum apartment tersebut boleh dipindahmilik kepada pembeli dan seterusnya anda dan/atau waris si mati mendapat harga jualan apartment tersebut.

Ringkasan prosedurnya adalah seperti berikut:

1. Permohonan perlantikan pentadbir di unit pesaka kecil di pejabat tanah yang berkaitan. Borang A diisi beserta semua dokumen dan surat persetujuan ditandatangani. Unit pesaka kecil akan mengeluarkan perintah perlantikan pentadbir yang dikenali sebagai Borang E. Adalah lebih baik melantik anak perempuan anda (sekiranya dia sudah berumur lebih 18 tahun) sebagai pentadbir memandangkan dialah waris yang paling banyak mendapat kadar bahagian harta pusaka peninggalan arwah suami anda itu. Pindahmilik kepada waris dan permohonan perintah jualan tidak boleh dipohon di sini kerana ketiadaan persetujuan daripada waris yang hilang.

2. Perjanjian jual beli antara pentadbir dan pembeli ditandatangani. Pembeli membayar wang deposit dan kedua-dua pihak bersetuju dengan terma dan syarat dalam perjanjian jual beli. Masa yang mencukupi perlu diberikan oleh pihak pembeli kepada pihak penjual supaya pihak penjual berkelapangan untuk meneruskan prosedur seterusnya.

3. Oleh sebab seorang waris tidak dapat dijejaki, permohonan perintah jualan perlu dipohon di mahkamah tinggi sivil yang berkaitan. Hanya mahkamah tinggi sivil yang mempunyai kuasa budi bicara untuk mengeluarkan perintah jualan dalam kes-kes sebegini.

4. Sebelum permohonan perintah jualan diteruskan, selalunya mahkamah sivil memerlukan sijil faraid sebagai keterangan pembuktian tentang waris-waris yang berhak kepada harta si mati.

5. Permohonan sijil faraid dibuat di mahkamah syariah yang berkaitan. Oleh sebab telah berlaku pertindihan kematian, iaitu suami penanya meninggal dan kemudian diikuti oleh ibu si mati, dan ianya melibatkan waris-waris yang sama, eloklah permohonan sijil faraid dibuat secara serentak bagi pihak suami penanya dan ibu si mati, dan sijil faraid mengikut kiraan munasakhat adalah lebih tepat.

Pengiraan faraid adalah sebagaimana berikut:

Bahagian asal isteri ialah 1/8 kerana si mati ada meninggalkan anak. Bahagian asal ibu ialah 1/6 kerana si mati ada meninggalkan anak. Bahagian asal anak perempuan (AP) ialah 1/2 kerana si mati meninggalkan anak perempuan tunggal. Manakala baki harta menjadi milik 'asabah iaitu adik-beradik lelaki & perempuan si mati.

Dalam kes ini, asal masalah ialah 24, iaitu nombor 24 dikira sebagai pembawah yang sama bagi kadar bahagian waris fardu iaitu isteri, ibu, dan AP. Setelah ditashihkan, kiraannya menjadi sebagaimana berikut:

Isteri = 3/24

Ibu = 4/24

AP = 12/24

Baki = 5/24

Baki ini hendaklah dita'sibkan antara lima (5) saudara seibu sebapa perempuan (SIBP), dengan dua (2) saudara seibu sebapa lelaki (SIBL) yang mana keseluruhan bahagian akan menjadi 9 bahagian iaitu 5 bahagian untuk SIBP dan 4 bahagian untuk SIBL.

Setelah ditashihkan lagi, iaitu 9 bahagian darab 24 asal masalah, pembawah yang sama akan jadi 216. Pengiraan selanjutnya akan menjadi sebagaimana berikut:

Isteri = 27/216

Ibu = 36/216

AP = 108 /216

5 orang SIBP = 25/216, setiap seorang mendapat 5/216

2 orang SIBL = 20/216, setiap seorang mendapat 10/216

Tamatlah kiraan selapis. Perlu pula dikira bahagian ibu iaitu 36/216 yang juga telah meninggal dunia dan meninggalkan waris seperti berikut:

5 orang anak perempuan (AP); dan

2 orang anak lelaki (AL);

menjadikan kadar bahagian ta’sib mereka juga sama seperti masalah pertama iaitu 9 dimana 5/9 menjadi hak AP dan 4/9 menjadi hak AL.

Setelah bahagian ibu 36/216 dibahagi 9 bahagian, setiap bahagian daripada SIBP dan SIBL mendapat tambahan 4/216. Pengiraan akhir adalah sebagaimana berikut:

Isteri = 27/216

Ibu = 0/216

AP = 108/216

5 orang SIBP = 45/216, setiap orang mendapat 9/216

2 orang SIBL = 36/216, setiap orang mendapat 18/216

6. Bagi kadar waris yang hilang tadi iaitu 18/216, terdapat dua pilihan prosedur yang boleh diambil:

(i) Permohonan anggapan kematian di mahkamah sivil berdasarkan seksyen 108 Akta Keterangan. Tarikh kematiannya dianggap adalah pada tarikh perintah anggapan kematian dikeluarkan, iaitu pastinya selepas si mati meninggal dunia. Jadi, memang 18/216 menjadi hak harta pusaka waris yang yang hilang tersebut. Untuk membuktikan anggapan kematian, usaha mencari waris tadi di Singapura perlu dibuat terlebih dahulu sebagai bahan bukti untuk diekshibitkan dalam dokumen mahkamah. Sekiranya mahkamah berpuas hati, maka kadar 18/216 ini boleh pula difaraidkan sekali lagi atau dibahagi secara muafakat antara ahli waris; atau

(ii) Memohon supaya kadar bagi waris yang tidak dapat dijejaki tadi dipegang oleh pihak Amanah Raya Berhad sebagai pemegang amanah bagi waris tersebut (dengan anggapan dia masih hidup pada masa tersebut) sehinggalah dia atau warisnya muncul menuntut kembali hak daripada harta pusaka tersebut atau sehinggalah dibuat permohonan anggapan kematian setelah cukup segala bukti dan keterangan.

7. Setelah perintah jualan diperolehi, sekiranya hartanah tersebut terdapat sekatan dan memerlukan kebenaran pindahmilik dan gadaian, permohonan kebenaran pindahmilik dan gadaian perlu dibuat di pejabat tanah yang berkaitan. Perlu diingat bahawa hakmilik strata adalah masih atas nama pemaju, jadi kerjasama daripada pemaju adalah penting supaya permohonan direct transfer boleh dilakukan.

8. Setelah surat kebenaran pindahmilik dan gadaian diperolehi, barulah bank pembeli boleh membayar tebus hutang kepada pemegang kuasa wakil hartanah tersebut kerana ianya tidak lindungi oleh insuran MRTA. Setelah itu, proses pembatalan kuasa wakil didaftarkan di mahkamah tinggi.

9. Setelah itu, pembeli boleh meneruskan dengan proses adjudikasi dan pembayaran duti setem ke atas dokumen pindahmilik Borang 14A.

10. Akhirnya, setelah didapati bahawa hartanah tersebut telah benar-benar bebas daripada sebarang sekatan, barulah pindahmilik kepada pembeli baru boleh didaftarkan dan anda dan/atau waris si mati mendapat baki harga jualan.

Kalau dah begini prosedurnya, anda boleh bayangkan sendiri, berapa lama masa yang perlu diambil. Berapa lama masa yang anda ambil untuk membaca huraian ringkas di atas.

Berapa lama pula masa yang anda ambil untuk memahaminya. Jika begitu, faham-faham ajelah berapa lama masa yang perlu diambil bagi keseluruhan prosedur.

Bagaimana dengan yuran guaman. Patutnya anda juga boleh mengira berapa banyak kerja yang perlu dilakukan.

- Isu tentang waris yang hilang dan pengiraan faraid cara munasakhat ada diterangkan dalam buku Panduan Praktis Hukum Waris oleh Muhammad bin Shalih al-'Utsaimin.

- Anda boleh mendapatkan buku di atas secara online di www.stormreaders.net/pustakamizi

- Maklumat lanjut tentang stromreaders di www.stormreaders.co

Pusaka; Bidangkuasa Kerajaan Persekutuan atau Kerajaan Negeri?

Soalan:

Urusan yang berkaitan harta pusaka ni, dalam bidangkuasa kerajaan persekutuan atau kerajaan negeri, kena pergi mahkamah sivil atau mahkamah syariah?

Jawapan:

Kedua-dua kerajaan persekutuan & kerajaan negeri mempunyai bidangkuasa masing-masing mengenai urusan harta pusaka. Kerajaan Persekutuan mempunyai bidangkuasa dalam pentadbiran pusaka, manakala kerajaan negeri mempunyai bidangkuasa dalam hal-ehwal harta pusaka itu sendiri.

Keliru...? Baiklah, saya bagi contoh seperti berikut:

Apabila seseorang itu meninggal dunia dan ahli waris mendapati bahawa kemungkinan si mati telah menghibahkan sebahagian hartanya dan ada juga meninggalkan wasiat, jadi, pengesahan hibah dan wasiat ini adalah berkaitan harta pusaka itu sendiri dan ianya di bawah bidangkuasa kerajaan negeri dan perintah pengesahan hibah dan wasiat hendaklah dipohon di mahkamah syariah yang berkaitan.

Begitu juga sekiranya pasangan si mati ingin memohon harta sepencarian daripada si mati, permohonan pengesahan harta sepencarian adalah berkaitan hal-ehwal harta pusaka itu sendiri dan dalam bidangkuasa kerajaan negeri dan permohonan pengesahan harta sepencarian hendaklah dibuat di mahkamah syariah.

Begitu juga bagi urusan untuk mendapatkan sijil faraid, permohonan hendaklah dibuat di mahkamah syariah kerana urusan sijil faraid adalah di bawah bidangkuasa kerajaan negeri dan mahkamah syariah.

Sementara itu, bagi urusan perlantikan pentadbir bagi harta peninggalan si mati, ini adalah berkaitan pentadbiran harta pusaka, dan ianya di bawah bidangkuasa kerajaan persekutuan dan permohonan hendaklah dibuat sama ada di unit pesaka kecil sekiranya si mati ada meninggalkan harta tak alih tidak melebihi RM2 juta atau di mahkamah tinggi sivil yang berkaitan sekiranya si mati ada meninggalkan harta melebihi RM2 juta.

Begitu juga sekiranya ahli waris ingin menjual hartanah milik si mati. Permohonan untuk perintah jualan hendaklah dipohon di mahkamah tinggi sivil memandangkan perkara ini terletak di bawah bidangkuasa kerajaan persekutuan. Hanya peguam sivil yang boleh mewakili anak guam mereka dalam hal ini dan di sini, peguam syarie hilang taringnya.

Sekiranya ahli waris ingin memindahmilik hartanah si mati kepada salah seorang pewaris, permohonan boleh dibuat sama ada di unit pesaka kecil di pejabat tanah atau di mahkamah tinggi sivil kerana ini juga dibawah bidang kuasa kerajaan persekutuan.

Ringkasnya, urusan PENTADBIRAN harta pusaka seperti perlantikan pentadbir, perintah pindahmilik, dan/atau perintah jualan adalah dalam bidangkuasa kerajaan persekutuan.

Manakala, HAL-EHWAL harta pusaka itu sendiri seperti permohonan sijil faraid, pengesahan hibah, pengesahan wasiat, dan/atau pengesahan harta sepencarian adalah dalam bidangkuasa kerajaan negeri.

Faraidh; kenapa lelaki dapat lebih?

Soalan:

Kenapa dalam pengiraan faraidh, lelaki dapat lebih daripada perempuan? Tak adillah macam tu. Patutnya dapat sama rata la…

Jawapan:

Kenapa pulak tak adilnya. Adil tak semestinya sama banyak, tak semestinya sama rata. Kadang-kadang perkara yang tak sama banyak pun, dikira adil sebab tak semua perkara boleh disamaratakan.

Anda mungkin terpengaruh dengan fahaman gerakan sama rata antara jantina yang banyak diperjuangkan oleh pihak barat yang sengaja ingin mengelirukan masyarakat dan sekaligus menunjukkan bahawa Islam adalah agama yang berat sebelah (kononnya).

Antara lelaki dan perempuan, secara biologi pun berbeza. Perempuan boleh mengandung dan boleh melahirkan anak. Lelaki, walau macamana nak rasa mengandung dan melahirkan anak pun, tetap tak boleh. Perut boleh buncit, tapi mustahil untuk mengandung.

Secara fizikal antara lelaki dan perempuan pun berbeza. Secara umumnya lelaki diberikan kulit yang lebih kasar, badan yang lebih tegap, suara yang lebih kuat berbanding dengan perempuan yang diberikan kulit yang lebih halus, badan yang lebih kecil molek, suara yang lebih merdu dan sebagainya.

Secara emosinya, lelaki dan perempuan juga berbeza. Lelaki selalunya bengis, tak suka menangis, suka marah-marah, dan selalunya direct to the point. Perempuan pula selalunya agak kuat merajuk, mudah cemburu, cakap berkias atau berlapik dan sebagainya.

Oleh sebab itu, agama Islam telah meletakkan hak dan tanggungjawab yang berbeza antara lelaki dan perempuan kerana berbezanya biologi, fizikal, dan emosi mereka.

Islam meletakkan tanggungjawab yang besar kepada orang lelaki. Apabila mereka baligh, mereka hendaklah sembahyang fardhu lima (5) kali sehari semalam tanpa cuti, tak kira sihat atau sakit, tak kira sibuk atau lapang, tak kira dalam keadaan biasa atau bermusafir, sembahyang tetap sembahyang, sehinggalah mereka meninggal dunia.

Perempuan pula, walaupun mereka baligh, ada juga masanya mereka rehat daripada sembahyang lebih kurang tujuh (7) hari dalam sebulan sebab uzur syarie. Untunglah perempuan. Kalau macam ni, lelaki pun nak minta rehat jugaklah. Tapi tak boleh kan…

Jadi, sekali lagi ingin saya tegaskan tentang tanggungjawab lelaki adalah berbeza dengan tanggungjawab perempuan dan sebab itulah hak lelaki adalah berbeza dengan hak perempuan.

Lelaki bertanggungjawab untuk menyara hidup anak, isteri, dan keluarga. Manakala perempuan tidak bertanggungjawab untuk menyara hidup keluarga. Apa yang mereka lakukan sekarang adalah kerana rasa cinta pada suami dan keluarga. Jadi, mereka ‘membantu’ suami mereka. Hukum asalnya, kalau isteri tak kerja pun tak berdosa. Tetapi lelaki mesti cari nafkah dan kalau tak berusaha, mereka berdosa.

Itulah antara hikmahnya orang lelaki mendapat bahagian faraidh yang lebih berbanding dengan perempuan, sekurang-kurangnya dapat meringankan beban yang ditanggung oleh seorang yang bernama lelaki.

Lagipun kenapa anda nak bising. Kalau anda ada suami, bukankah suami anda dapat lebih harta pusaka yang ditinggalkan oleh keluarganya? Jadi anda sebagai perempuan juga senang.

Secara mudahnya, apa yang diperolehi oleh lelaki daripada harta pusaka adalah harta lelaki tersebut tetapi dalam masa yang sama harta itu ialah harta untuk keluarga lelaki tersebut jugak, termasuk anda sebagai isterinya.

Tetapi harta pusaka yang anda terima, walaupun secara perbandingannya sedikit, harta itu adalah hak eksklusif anda. Suami anda tak berhak terhadap harta pusaka yang anda terima. Harta tersebut juga tidak boleh dituntut oleh suami anda sebagai harta sepencarian. Ianya milik seorang yang bernama perempuan dan untuk perempuan itu sahaja, selama-lamanya. Tak berdosa pun kalau dia nak kedekut harta pusaka itu, sebab itu harta dia secara mutlak berbanding dengan harta pusaka yang diterima oleh suami dikira sebagai harta bersama untuk keluarga.

Tak adil lagi ke macam tu? Saya rasa, kalau semua orang faham tentang perkara ini, tak akan timbul lagi soalan yang macam tadi tu. Bahkan mungkin si lelaki pula yang rasa tak adil…

- Isu di atas ada juga dibincangkan dalam majalah Solusi isu # 21, pada bahagian Faraid.

- Untuk mendapatkan majalah Solusi secara online, anda boleh layari: www.stormreaders.net/pustakamizi

-Maklumat lanjut tentang stormreaders, sila layari: www.stormreaders.co

Harta pusaka mesti bahagi ikut faraidh?!

Soalan:

Semua harta pusaka mesti dibahagikan ikut faraidh ke? Tak boleh ke kalau kitaorang nak bahagikan ikut cara lain?

Jawapan:

Harta pusaka tak semestinya dibahagikan ikut faraidh. Anda boleh membahagikan harta pusaka mengikut cara-cara yang lain contohnya seperti berikut:

1. Cara permuafakatan bersama; dan

2. Cara penolakan hak.

1. Cara permuafakatan bersama

Bagi saya, inilah cara yang terbaik. Kesemua ahli waris sama-sama duduk berbincang dan membuat keputusan secara muafakat tentang cara mana nak diagihkan harta pusaka si mati.

Selalunya ahli waris akan bersetuju untuk bahagikan harta secara samarata sesama mereka.

Mungkin ada juga yang mencadangkan supaya harta pusaka yang berupa harta tak alih dijual supaya wang tersebut boleh digunakan sesama mereka bagi membantu waris yang lebih memerlukan wang tunai.

Mungkin juga ada yang bermuafakat supaya wang pusaka disimpan dalam tabung berasingan yang mana dibuat perlantikan antara waris supaya ada yang menguruskan wang tabungan tersebut yang akan digunakan dari semasa ke semasa bagi tujuan kebajikan ahli waris.

Mungkin ada yang bermuafakat supaya harta si mati ditukar milik kepada syarikat yang ditubuhkan yang mana pemegang saham syarikat tersebut adalah ahli waris dan seterusnya harta si mati boleh dijadikan modal perniagaan bagi syarikat tersebut memulakan perniagaan dan menggandakan perolehan.

Mungkin akan ada juga ahli waris yang bermuafakat untuk menubuhkan yayasan kebajikan bagi memanfaatkan harta pusaka peninggalan si mati untuk tujuan-tujuan amal seperti wakaf, dan derma atau bantuan kepada yang kurang bernasib baik.

Macam-macam boleh dilakukan jika ada permuafakatan bersama yang mana ini semua boleh mambawa kebaikan kepada bukan sahaja si mati di alam barzakh tetapi juga kepada waris-waris peninggalan si mati.

Apa yang menyedihkan ialah, apabila ahli waris tidak boleh diajak berunding dan masing-masing berkeras dan tamakkan harta pusaka serta tiada kepercayaan antara sesama sendiri.

2. Cara penolakan hak

Cara penolakan hak juga sebenarnya adalah hasil daripada kesefahaman antara ahli waris.

Contohnya dalam kes si mati meninggalkan seorang anak perempuan dan seorang isteri. Jadi, adik beradik lelaki dan perempuan si mati juga berhak ke atas harta pusaka si mati kerana mereka adalah 'asabah mengikut kiraan faraidh.

Mereka boleh menolak hak mereka kepada anak perempuan si mati, iaitu anak saudara mereka sendiri yang dalam kebanyakan kes lebih memerlukan harta pusaka peninggalan si mati.

Contoh lain ialah apabila si mati meninggal dunia tanpa meninggalkan anak isteri kerana masih bujang tetapi ada meninggalkan harta. Harta pusaka akan jatuh kepada ibu bapa dan adik beradik lelaki dan perempuan si mati. Mungkin adalah lebih baik bagi adik beradik si mati menolak hak mereka dan membahagikan harta pusaka kepada si ayah atau ibu mereka yang mana faedahnya untuk mereka juga nanti.

Sesungguhnya, pembahagian harta pusaka dalam Islam tidaklah rigid kepada pembahagian ikut faraidh semata-mata. Pembahagian mengikut kiraan faraidh adalah bagi membuka kepada penyelesaian kes-kes umum pembahagian harta pusaka yang mana ahli waris sebenarnya berhak memutuskan secara persetujuan bersama sesama mereka, mana yang lebih menguntungkan dan sesuai bagi sesama mereka.

Dalam beberapa kes yang saya handle, ada juga ahli waris yang berkeras supaya harta pusaka dipindahmilik kepada mereka mengikut portion pembahagian faraidh walaupun tanah peninggalan si mati hanyalah sekangkang kera.

Memang kita tidak boleh menafikan hak waris tersebut. Cuma, saya selalu ingatkan kepada anak guam saya bahawa sepatutnya apabila berlaku kematian dikalangan ahli keluarga, hal ini akan membawa kepada hubungan silaturrahim antara keluarga makin kukuh.

Sebagai contoh, apabila seorang bapa meninggal dunia dan meninggalkan anak-anak daripada bekas isteri yang diceraikannya dulu-dulu dan anak-anak daripada isterinya semasa hayat si mati, pada masa selepas kematian si bapa tadi, sepatutnya anak-anak tadi (adik-beradik sebapa berlainan ibu) mengambil kesempatan dan peluang untuk memperbaiki hubungan silaturrahim sesama mereka.

Apa yang berlaku dulu-dulu adalah peristiwa antara bapa dan ibu mereka dan mereka perlu menerimanya dengan hati terbuka dan melihat hikmah disebalik takdir. Sebab itulah, hubungan silaturrahim sesama ahli keluarga amat dititikberatkan dalam Islam supaya antara lainnya, isu pembahagian harta pusaka dapat diselesaikan secara teratur dan mudah bagi faedah ahli waris itu sendiri.

- Isu di atas juga ada dibincangkan dalam majalah Solusi isu # 20, pada muka surat 88-89.

- Anda boleh mendapatkan majalah Solusi secara online di www.stormreaders.net/pustakamizi

- Untuk menyertai rangkaian stormreaders, sila layari: www.stormreaders.co

Wasiat keseluruhan harta, dan dibahagikan samarata kepada waris

Soalan:

Saya nak mewasiatkan semua harta saya kepada isteri & 4 orang anak saya (1 perempuan & 3 lelaki) secara samarata. Tolong sediakan dokumen wasiat tersebut.

Jawapan:

Sebelum saya menyediakan dokumen wasiat tersebut, anda perlu faham sekurang-kurangnya tiga (3) perkara tentang wasiat berkaitan hasrat anda ini sebagaimana berikut:

1. Wasiat kepada waris sendiri;

2. Wasiat keseluruhan harta; dan

3. Mewasiatkan pembahagian harta secara samarata.

Saya akan menerangkan satu-persatu isu di atas secara ringkas seperti berikut:

1. Wasiat kepada waris sendiri

Secara dasarnya, orang Islam dilarang mewasiatkan hartanya kepada waris sendiri. Ini adalah kerana ahli waris sudah pasti akan mendapat bahagian mereka masing-masing daripada harta pusaka si mati. Jadi, hak waris sentiasa terjaga dan wasiat kepada waris tidak diperlukan.

Wasiat pada asalnya adalah untuk menjaga kepentingan orang lain yang mempunyai hubungan rapat dengan pewasiat tetapi bukan waris kepada pewasiat seperti anak angkat atau sesiapa yang menjaga kebajikan pewasiat semasa hayatnya seperti jiran atau rakan, atau orang yang disayangi oleh pewasiat seperti tok guru, atau pak lebai dan sebagainya, atau orang yang banyak berjasa kepada pewasiat seperti adik-beradik, ipar-duai, sepupu-sepapat, dan sebagainya.

Wasiat juga bertujuan supaya pewasiat boleh mewakafkan hartanya untuk tujuan kebajikan supaya pewasiat sentiasa mendapat pahala amal jariah yang berterusan selepas pewasiat meninggal dunia.

Jadi, wasiat kepada waris memang tak perlu dan ramai ulama' yang menyatakan bahawa wasiat kepada waris adalah tidak sah, kecuali mendapat keizinan daripada ahli waris yang lain. Keizinan tersebut pula hendaklah diperolehi selepas pewasiat meninggal dunia kerana ijab & qabul wasiat akan hanya berlaku selepas kematian pewasiat.

Walau bagaimanapun, ada ulama' yang berpendapat bahawa wasiat kepada waris sendiri adalah dibolehkan asalkan tidak melebihi kadar satu pertiga (1/3) daripada keseluruhan harta pewasiat.

Artikel ini ditulis bukan bertujuan untuk membahaskan perbezaan pendapat antara ulama'-ulama', tetapi memadai untuk saya nyatakan bahawa Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Selangor) 1999 telah menerima pendapat bahawa wasiat kepada waris sendiri adalah dibenarkan asalkan kadarnya tidak melebihi satu pertiga (1/3) daripada keseluruhan harta pewasiat.

Saya ada menulis tentang kedudukan wasiat kepada waris di negari Selangor dalam artikel sebelum ini dan boleh dibaca di pautan berikut: http://mizico.blogspot.com/2009/08/peruntukan-undang-undang-tentang-wasiat.html

Bagi negeri-negeri yang tiada peruntukan tentang wasiat, kedudukan wasiat kepada waris adalah berdasarkan keputusan mahkamah syariah di tempat berkenaan (sekiranya ada dicabar kesahihan sesuatu wasiat) dan artikel ini tidaklah ditulis untuk mengkaji kes demi kes yang berlaku di negara kita tentang wasiat kepada waris. Mungkin dikesempatan yang lain, akan saya huraikan secara detail tentang perbezaan pendapat ini dan hujah-hujah ulama' tentang perkara ini.

Beruntunglah orang Islam Negeri Selangor kerana kerajaan negeri Selangor telah meluluskan Enakmen Wasiat pada tahun 1999 lagi dan perbezaan pendapat ulama' tentang isu ini adalah tidak relevan lagi untuk dibahaskan di mahkamah di Selangor, dan ia cuma relevan untuk perbahasan akademik sahaja.

2. Wasiat keseluruhan harta

Wasiat keseluruhan harta memang jelas adalah dilarang kerana hal ini akan menafikan hak-hak waris yang lain yang juga berhak kepada harta pewasiat. Wasiat keseluruhan harta akan hanya dikira sah jika kesemua ahli waris bersetuju untuk melepaskan hak masing-masing bagi menyempurnakan hasrat pewasiat tadi.

Siapa yang boleh memberikan jaminan bahawa semua ahli waris boleh bersetuju jika kesemua harta diwasiatkan seratus peratus (100%). Lagipun, kebenaran atau persetujuan waris ini hendaklah diambilkira selepas pewasiat meninggal dunia dan bukan semasa pewasiat masih hidup.

Jadi, saya tidak menggalakkan wasiat sebegini sebab kesahihannya boleh dipertikaikan. Saya berpendapat adalah lebih baik menyediakan satu dokumen yang memang sah & berkuatkuasa tanpa apa-apa risiko bantahan berbanding daripada menyediakan satu dokumen yang boleh dipertikaikan suatu hari nanti.

3. Kandungan wasiat yang bercanggah dengan hukum Syariah

Apabila anda berhasrat untuk membahagikan harta secara samarata di antara isteri dan anak-anak lelaki dan perempuan, pembahagian sebegini adalah bercanggah dengan pembahagian faraidh yang mana hak isteri bagi suami yang mempunyai anak ialah satu perlapan (1/8), manakala pembahagian anak lelaki adalah dua (2) kali ganda daripada pembahagian kepada anak perempuan. Kadar ini adalah berasaskan ayat-ayat al-Quran yang sepatutnya tiada orang Islam boleh mempertikaikannya.

Artikel ini tidak bertujuan untuk menghuraikan tentang kadar pembahagian faraidh, cuma yang pasti, pembahagian secara samarata adalah bercanggah dengan pembahagian faraidh dan wasiat sebegini adalah tidak sah.

Berdasarkan penerangan di atas, jadi saya agak keberatan untuk menyediakan dokumen wasiat bagi anda sebagaimana yang anda hajatkan.

Soalan:

Susahnya nak buat wasiat. Banyak pulak syarat-syaratnya. Tak payah buatlah kalau macam tu.

Jawapan:

Jangan pula anda salah faham. Bukanlah wasiat itu untuk menyusahkan umat Islam dengan segala syarat yang perlu dipenuhi bagi menjadikannya sah dan berkuatkuasa. Syarat-syarat yang dibuat adalah antara lainnya untuk menjaga kebajikan ahli waris yang lain supaya semuanya dapat menikmati harta pusaka si mati secara adil dan saksama.

Soalan:

Habis tu, apa yang perlu saya buat sekarang supaya harta saya itu dibahagikan secara sama rata pada isteri dan anak-anak saya itu. Saya tak mahu mereka bergaduh sesama sendiri selepas saya meninggal nanti.

Jawapan:

Mungkin anda hanya menyebut istilah wasiat padahal anda sendiri tidak faham apa itu wasiat. Jika anda benar-benar ingin membahagikan semua harta secara sama banyak kepada waris sendiri, tak perlulah membuat dokumen wasiat. Bagi ajelah sekarang ini (semasa anda hidup) sama ada secara dokumen hibah atau melalui instrumen-instrumen lain yang lebih bertepatan dengan hasrat/hajat anda itu berdasarkan jenis dan status harta anda itu.

Satu perkara yang perlu anda faham adalah, pembahagian samarata tidak semestinya adil.

Anda mungkin tidak perlu memberikan harta yang banyak kepada isteri anda kerana mungkin selepas kematian anda, dia boleh berkahwin dengan orang lain yang mempunyai harta yang lebih banyak daripada anda!?

Perlu juga anda ingat bahawa isteri anda boleh menuntut harta sepencarian daripada anda selepas anda meninggal dunia. Dokumen perjanjian harta sepencarian inipun sebenarnya boleh disediakan sekarang ini. Baki daripada harta sepencarian barulah dikira sebagai harta pusaka. Jadi, 1/8 bahagian untuknya daripada harta pusaka adalah memadai. Wasiat tidak perlu.

Anak perempuan anda akan mempunyai suami dan suaminya adalah bertanggungjawab untuk mencari nafkah bagi menyara hidup anak perempuan anda. Jadi bahagiannya yang secara relatif agak sedikit berbanding anak lelaki adalah logik kerana tanggungannya yang sedikit.

Anak-anak lelaki anda perlu bekerja keras bagi menyara hidup keluarganya. Jadi, jika harta pusaka yang anda tinggalkan untuk mereka secara relatifnya sedikit berbanding dengan pembahagian faraidh yang memberikan mereka hak yang lebih banyak, susahlah mereka untuk mendapatkan rezeki tambahan kerana anda sendiri telah menyempitkan mereka dengan mengurangkan hak mereka.

Sesungguhnya undang-undang pewarisan Islam adalah sangat adil. Cuma umat Islam itu sendiri yang kekurangan ilmu untuk memahami dan menghayati keindahan dan keadilan tersebut.

Untuk mengelakkan isteri dan anak-anak anda daripada bergaduh sesama sendiri, berilah ilmu dan kesedaran tentang penghayatan Islam kepada mereka. Insya-Allah, dengan izin Allah, tiada umat Islam akan mempertikaikan hak mereka dan hak orang lain jika mereka benar-benar memahami ajaran Islam.

-Isu-isu di atas ada juga dihuraikan dalam majalah Solusi, isu #19 pada bahagian Faraid.

-Anda boleh mendapatkan majalah Solusi secara online di laman web berikut: www.stormreaders.net/pustakamizi

-Maklumat lanjut tentang stormreaders boleh didapati di www.stormreaders.co

"Waris Patah Titi"

Soalan:

Saya biasa mendengar ada orang-orang tua semasa mereka berbual, mereka ada sebut istilah 'waris patah titi'. Apa itu waris patah titi?

Jawapan:

Waris patah titi merujuk kepada cucu yang kematian bapa/ibu terlebih dahulu sebelum kematian datuk/nenek mereka. Mereka akan terhalang daripada menerima harta pusaka datuk/nenek mereka kerana kewujudan bapa/ibu saudara mereka yang menjadi 'asabah kepada harta pusaka peninggalan datuk/nenek.

Waris patah titi berlaku dalam contoh keadaan sebegini.

Adam meninggal dunia dan meninggalkan seorang orang anak lelaki bernama Idris dan seorang ayah bernama Saleh. Tidak ada apa-apa harta pusaka ditinggalkan oleh Adam kepada anaknya Idris yang masih kecil itu. Idris kemudiannya dijaga oleh datuknya, iaitu Saleh. Selepas itu, Saleh pula meninggal dunia dan meninggalkan seorang anak lelaki bernama Ibrahim iaitu adik kepada Adam (bapa Idris yang telah meninggal lebih awal tadi). Mengikut hukum faraidh, harta pusaka Saleh jatuh kepada Ibrahim. Sementara Idris pula tidak mewarisi harta datuknya Saleh kerana terdinding dengan sebab adanya waris yang lebih dekat yang menjadi 'asabah, iaitu Ibrahim.

Jadi, kedudukan Idris di sini dikenali oleh orang melayu dulu-dulu sebagai 'waris patah titi'.

Soalan:

Kalau macam tu, kesianlah pada nasib Idris yang dahla yatim, tidak pula mewarisi harta datuknya. Tak adillah macam tu.

Jawapan:

Memanglah disebabkan nasib waris patah titi yang sebegini, ada sesetengah orang menganggap bahawa undang-undang pewarisan Islam adalah undang-undang yang tidak adil.

Tapi, jangan menuduh terlalu cepat. Jika dilihat pada beberapa enakmen di negara kita, nasib waris patah titi ini memang dijaga/terbela. Peruntukan tentang hak waris patah titi ini dikenali dengan istilah 'wasiyyah wajibah'.

Soalan:

Apa pula wasiyyah wajibah tu?

Jawapan:

Wasiyyah wajibah merujuk kepada konsep wasiat yang seolah-olah wujud daripada datuk/nenek kepada cucunya sebelum datuk/nenek itu meninggal dunia

. Wasiat pada asalnya bukanlah wajib. Tetapi bagi menjaga maslahat/kepentingan waris patah titi, wasiat ini seakan-akan wajib ada yang diwajibkan adanya oleh pemerintah melalui penguatkuasaan undang-undang.

Konsep wasiyyah wajibah ini juga sebenarnya tidak asing di negara-negara Islam yang lain. Konsep wasiyyah wajibah ini lahir berdasarkan siayasah syar'iah dalam sesebuah negara Islam bagi menjaga maslahat umat Islam di negara/negeri terbabit.

Walau bagaimanapun, kadar wasiyyah wajibah ini hendaklah tidak melebihi kadar 1/3 daripada keseluruhan harta si mati. Syarat-syarat lain tentang wasiyyah wajibah ada dinyatakan dalam peruntukan undang-undang secara jelas.

Untuk memahami lebih mendalam tentang peruntukan wasiyyah wajibah ini, jom kita lihat contoh peruntukan dalam Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Selangor) 1999, dalam Seksyen 27 seperti berikut:

"(1) Jika seseorang mati tanpa membuat apa-apa wasiat kepada cucunya daripada anak lelakinya yang telah mati terlebih dahulu daripadanya atau mati serentak dengannya, maka cucunya itu hendaklah berhak terhadap satu pertiga wasiat dan, sekiranya cucu itu diberi dengan kadar yang kurang dari satu pertiga, haknya hendaklah disempurnakan mengikut kadar wasiat wajibah yang diperuntukkan di bawah seksyen ini.

(2) Kadar wasiat wajibah untuk kanak-kanak yang disebut dalam subseksyen (1) hendaklah setakat kadar di mana ayahnya berhak daripada harta pusaka datuknya sekiranya diandaikan ayahnya itu mati selepas kematian datuknya:

Dengan syarat wasiat itu tidak melebihi satu pertiga daripada harta pusaka simati.

(3) Kanak-kanak tersebut hendaklah tidak berhak kepada wasiat sekiranya dia telah mewarisi daripada datuk atau neneknya, mengikut mana berkenaan, atau datuk atau neneknya semasa hayatnya, dan tanpa menerima apa-apa balasan, telah membuat wasiat kepada mereka atau telah memberi kepada mereka harta yang bersamaan dengan apa yang mereka sepatutnya menerima menurut wasiat wajibah:

Dengan syarat sekiranya wasiat yang dibuat oleh datuk atau nenek itu kurang daripada bahagian yang sepatutnya dia berhak, haknya hendaklah ditambah sewajarnya dan jika bahagian tersebut adalah melebihi bahagian yang dia berhak, bahagian yang lebih itu hendaklah menjadi wasiat sukarela dengan tertakluk kepada persetujuan waris."

Apa yang menjadi sedikit permasalahan dari segi praktisnya ialah; adakah ahli waris yang lain bersedia untuk mengisytiharkan kepada mahkamah atau unit pesaka kecil tentang kewujudan waris patah titi ini memandangkan hal ini akan mengurangkan jumlah harta pewarisan yang akan mereka terima. Di sinilah pentingnya peranan peguam supaya dapat menyiasat waris seadil mungkin dan menasihatkan ahli waris supaya memasukkan waris patah titi dalam senarai waris-waris dan memberikan hak waris patah titi terlebih dahulu berdasarkan peruntukan wasiyyah wajibah dan selepas itu barulah baki harta pusaka dibahagikan kepada ahli waris yang lain.

Jika waris tidak diwakili peguam, adalah menjadi tanggungjawab hakim/pegawai unit pesaka bagi menyiasat hal ini semasa sesi perbicaraan. Semoga nasib waris patah titi terbela.

-Perbincangan tentang waris patah titi dan wasiyyah wajibah ini ada dimuatkan dalam majalah Solusi isu #17 pada mukasurat 88.

-Anda boleh mendapatkan majalah Solusi secara online di www.stormreaders.net/pustakamizi

-Maklumat lanjut tentang stormreaders boleh didapati di www.stormreaders.co

Adakah penama KWSP boleh mengambil semua wang peninggalan si mati untuk kegunaanya seorang?

Ada yang bertanya kepada saya soalan seperti berikut:

Adakah penama dalam Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP) boleh mengambil semua wang simpanan si mati untuk kegunaan dirinya seorang?

Jawapan saya:

Tidak boleh. Penama dalam KWSP tidak boleh mengambil semua wang KWSP milik si mati bagi kegunaannya mutlak. Bahkan wang milik si mati yang disimpan dalam KWSP adalah harta pusaka yang perlu dibahagikan kepada semua waris yang layak bagi si mati.

Soalan berbangkit:

Bukankah si mati telah menamakan saya sebagai penamanya. Jadi wang tersebut adalah milik saya sepenuhnya.

Jawapan saya:

Memang benar si mati telah menamakan anda sebagai penamanya. Tetapi status penama dalam KWSP (bahkan dalam jenis penama-penama yang lain seperti Tabung Haji, dan sebagainya) hanyalah sebagai wasi, atau pentadbir (executor) bagi harta pusaka si mati.

Apabila si mati menamakan anda sebagai penama, bukanlah hasrat si mati menghadiahkan wang tersebut kepada anda. Ini tidak dikategorikan sebagai hibah. Ini adalah kerana hibah berkuatkuasa serta merta sedangkan tujuan prosedur penamaan bukanlah untuk memberi efek pemindahan harta secara serta merta.

Ini juga tidak boleh dikategorikan sebagai wasiat kerana wasiat hanya sah sekadar satu pertiga (1/3) daripada keseluruhan harta si mati supaya tidak menjejaskan hak waris-waris yang lain.

Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Agama Islam yang bersidang pada 20 September 1973 dan Majlis Muzakarah Fatwa Kebangsaan kali ke-49 pada 19 September 2000, memutuskan bahawa penama KWSP adalah wasi atau pentadbir harta dan penama hendaklah membahagikan wang KWSP (peninggalan si mati) mengikut hukum faraidh.

Sekiranya si mati memang ingin mewasiatkan 1/3 daripada hartanya yang terkumpul dalam KWSP kepada penama tadi, hal ini hendaklah dinyatakan secara jelas dalam dokumen wasiat yang berasingan supaya tidak menimbulkan perbalahan dengan ahli waris yang lain. Ini kerana sesuatu wasiat hanya dikira sah apabila dinyatakan secara jelas dan tidak boleh difahami secara kiasan atau implied meaning daripada konsep penamaan.

Persoalan ini juga pernah ditimbulkan dalam kes Re Ismail Bin Rentah yang pernah saya tulis sebelum ini dan boleh dibaca di sini.

Soalan berbangkit:

Oleh itu, kenapa KWSP membenarkan penama mengambil semua harta si mati sedangkan waris yang lain juga berhak?

Jawapan saya:

Inilah masalahnya undang-undang di Malaysia. Keputusan Majlis Fatwa tidak diwartakan sebagai satu keputusan yang mesti diikuti oleh pihak-pihak yang terlibat. Jika pihak KWSP tidak mengubah prosedurnya, mufti tak boleh buat apa-apa sebab mufti tak ada kuasa. Mufti hanya boleh berbincang panjang lebar, merujuk kepada segala kitab dan nas yang ada dan akhirnya bermuafakat untuk memutuskan satu hukum dan hukum tersebut diabaikan begitu sahaja.

Soalan seterusnya:

Macamana nak selesaikan isu ini?

Jawapan saya:

Saya berpendapat adalah amat perlu suatu perubahan atau pindaan dibuat pada dokumen-dokumen penamaan supaya ianya ditulis dengan jelas bahawa penama adalah wasi atau petadbir harta bagi si mati. Atau mungkin suatu pindaan undang-undang yang mewajibkan semua harta peninggalan si mati diserahkan terlebih dahulu kepada Amanah Raya Berhad (ARB) (seperti yang dipraktiskan oleh Permodalan Nasional Berhad (PNB) sekarang ini) dan ARB akan hanya mengeluarkan harta peninggalan si mati secara terus kepada waris-waris si mati mengikut perintah pembahagian oleh unit pesaka kecil di pejabat tanah atau oleh mahkamah tinggi (mengikut bidangkuasa masing-masing) atau sekurang-kurangnya mengikut sijil faraidh yang dikeluarkan oleh mahkamah syariah. Penama hanyalah bertindak sebagai pemohon atau pempetisyen sebagaimana yang diamanahkan oleh si mati.

Soalan seterusnya:

Kalau saya nak ambil jugak semua duit tu untuk saya?

Jawapan saya:

Saya dah bagi pendapat saya. Kalau anda nak ambil jugak, pandai-pandailah anda jawab dengan Allah s.w.t.

- Persoalan di atas juga ada dijelaskan oleh Ustaz Md. Yazid Ahmad dalam majalah Solusi isu # 23 pada muka surat 89.

- Anda boleh mendapatkan majalah Solusi secara online di laman web berikut: http://www.stormreaders.net/pustakamizi

- Untuk menyertai rangkaian Stormreaders, sila layari http://www.stormreaders.co/

Apa yang perlu dibuat pada harta pusaka?

Ada yang bertanya kepada saya soalan berikut.

Apa yang perlu saya lakukan pada harta pusaka peninggalan arwah ibu atau ayah saya?

Jawapan saya.

Berikut ialah satu persatu prosedur yang perlu dilakukan terhadap harta pusaka peninggalan si mati:

1. Pembayaran tentang pengurusan jenazah

Anda boleh menggunakan harta si mati bagi kos pengurusan jenazah seperti kos memandikan, mengkafankan, dan mengebumikan jenazah. Perlu difahami bahawa wang yang disedekahkan oleh pelawat kepada waris si mati semasa urusan pengurusan jenazah bukanlah harta pusaka peninggalan si mati kerana wang tersebut diterima selepas si mati meninggal (kecuali wang pembayaran hutang kepada si mati kerana itu dikira wang yang si mati berhak menerimanya). Wang tersebut adalah wang derma daripada orang ramai kepada waris si mati dan waris si mati juga boleh menggunakan wang tersebut bagi urusan pengurusan jenazah bagi menjimatkan harta si mati.

2. Membayar hutang si mati

Sila bertanya kepada saudara-mara dan sahabat-handai si mati tentang hutang-hutang si mati. Nyatakan bahawa anda atau waris yang dipertanggungjawabkan akan membayar hutang si mati setelah dibuat semua pengiraan harta dan hutang si mati. Tentang harta-harta yang si mati berhutang tetapi dilindungi oleh insuran, anda hendaklah memaklumkan kepada syarikat insuran terbabit tentang kematian si mati dan syarikat terbabit akan memberi panduan selanjutnya tentang prosedur pembayaran hutang bagi pihak si mati.

3. Melaksanakan wasiat si mati

Sekiranya si mati ada menginggalkan wasiat, anda hendaklah menunaikan wasiat si mati. Sekiranya wasiat tersebut dibuat secara formal dan bertulis, ini akan lebih memudahkan ahli waris. Jika anda kurang pasti sama ada si mati ada meninggalkan wasiat atau tidak, mungkin anda boleh bertanya kepada peguam yang biasa berurusan dengan si mati atau kenalan rapat si mati. Selongkarlah tempat penyimpanan dokumen si mati kerana mungkin banyak dokumen si mati yang belum pernah diketahui oleh waris sebelum si mati meninggal. Berjumpalah dengan pihak-pihak yang berkaitan untuk melaksanakan wasiat si mati dan bagi mengesahkan tentang kesahihan wasiat tersebut.

4. Hak tentang harta sepencarian

Setelah harta si mati dibahagikan bagi melaksanakan urusan-urusan di atas, baki harta si mati bolehlah dikira dan dibahagikan kepada pasangan si mati sebagai harta sepencarian. Walau bagaimanapun, pengiraan harta sepencarian adalah optional. Sekiranya pasangan si mati memilih untuk tidak menuntut harta sepencarian, kerana menganggap harta pusaka si mati lebih baik dibahagikan terus kepada waris-waris si mati yang lain, maka tuntutan harta sepencarian boleh dilangkau (skip).

Sekiranya pasangan si mati mahukan pembahagian harta sepencarian ini tidak dipertikaikan oleh waris-waris yang lain, satu permohonan secara formal boleh dibuat oleh pasangan si mati di mahkamah syariah yang berkaitan. Mahkamah akan menentukan portion atau bahagian yang sewajarnya kepada pasangan (atau pasangan-pasangan, jika si mati berpoligami) berdasarkan fakta sesuatu kes yang dikemukakan di hadapan hakim syarie.

5. Pembahagian harta pusaka kepada waris

Setelah itu barulah harta pusaka si mati dibahagikan kepada waris-waris yang lain. Jika anda tidak pasti tentang cara pembahagiannya, anda boleh membuat permohonan sijil faraidh di mahkamah syariah yang berkaitan. Secara alternatifnya, jika si mati ada meninggalkan harta tak alih seperti rumah dan tanah, anda boleh membuat permohonan bicara pusaka di unit pesaka kecil di pejabat tanah yang berkaitan.

- Urusan bicara pusaka dan penjualan hartanah si mati telah saya huraikan sebelum ini dan boleh dibaca di sini.

- Untuk membaca dengan lebih lanjut tentang perkara di atas, anda juga boleh membaca majalah Solusi isu # 26 & 27, bahagian Faraid yang ditulis oleh Ustaz Md. Yazid Ahmad seorang pensyarah di Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM).

- Anda boleh mendapatkan majalah Solusi secara online di laman web berikut: http://www.stormreaders.net/pustakamizi

- Untuk menyertai rangkaian Stormreaders, sila layarihttp://www.stormreaders.co/