Kunjungan wakil NUCC bagi perbincangan meja bulat tentang RUU Harmoni

Terima kasih kepada Dato' Saifuddin, bekas Timbalan Menteri Pendidikan, dan YB Dato' Dr. Mujahid sebagai wakil NUCC ke pejabat Termizi & Co. pada 9 Julai 2014 yang lalu bagi menjayakan perbincangan meja bulat tentang deraf undang-undang akta harmoni bagi menggantikan Akta Hasutan yang sudah banyak disalahgunakan.

Terima kasih juga kepada sahabat-sahabat peguam yang lain yang memberikan input yang bernas semasa sesi perbincangan. 

Semoga Termizi & Co. terus menjadi tempat bercambahnya perkara-perkara positif untuk kepentingan umat akan datang.

Kekeliruan Google Tentang Lokasi Termizi & Co.

Baru-baru ini saya telah mendapat komplain dari seorang klien yang mengatakan bahawa google map telah memberi maklumat yang salah dengan menunjukkan office Termizi & Co. terletak di Wangsa Maju.

Pada mulanya saya tidak mempercayainya kerana carian saya yang terdahulu menunjukkan google map sebelum ini, lokasi yang ditunjukkannya adalah benar. Walau bagaimanapun, setelah saya browse sendiri, memang benar aduan klien tersebut. Berikut adalah print screen dari google:

Ini amat memeranjatkan saya kerana pada tahun 2011 lagi pihak Google Maps telah menghantar surat kepada saya mengesahkan alamat perniagaan Termizi & Co. adalah di alamat No. 29-2, Jalan 3/4C, dan bukannya di Wangsa Maju. 

Berikut adalah surat pengesahan dari Google Maps:

Setelah log in ke akaun untuk melihat sendiri peta dalam listing yang diberikan, peta yang tertera adalah peta yang betul seperti berikut:

Satu komplain telah dihantar kepada google untuk memperbetulkan kesilapan ini yang saya sendiri pun tak tahu apa punca terhadap kesilapan ini.

Setakat blog ini diupdate, masih belum ada feedback dari google.

Oleh itu, kepada warga kerja di Termizi & Co., sila bagi arahan kepada klien yang belum mengetahui lokasi pejabat Termizi & Co. untuk tidak bergantung kepada google map kerana kesilapan yang berlaku ini. Pohon maaf atas kekeliruan yang diluar kawalan kita.

Harap maklum.

Si Mati Tiada Adik Beradik Kandung Lelaki, Tiada Ibu Ayah, dan Tiada Anak Isteri

Soalan: 

Abang saya meninggal dunia dan meninggalkan waris-waris seperti berikut:

Ibu dan ayah telah meninggal dunia sebelum Abang. Kami adalah 5 orang adik beradik kandung. Hanya Abang yang lelaki dan kami semua 4 orang perempuan. Walau bagaimanapun, kami ada 2 orang lagi adik beradik seibu iaitu seorang lelaki dan seorang perempuan.

Abang saya tak pernah berkahwin, jadi arwah Abang tiada isteri dan anak.

Bagaimana pengiraan pusaka bagi harta arwah Abang saya?

Jawapan:

Ini agak menarik untuk saya kongsikan kerana agak jarang berlaku.

Waris yang berhak, pertamanya ialah 4 orang adik beradik kandung. Memandangkan semuanya perempuan (Saudara SeIbu SeBapa Perempuan-SIBP), bahagian mereka ialah 2/3 bahagian. Jika seorang sahaja SIBP, bahagian yang seorang itu ialah 1/2 bahagian.

Seterusnya adik beradik seibu. Adik beradik seibu, walaupun mereka ini bergabung lelaki dan perempuan, mereka tidak dikira sebagai 'asabah. Pembahagian mereka adalah dibahagi sama banyak, BUKAN secara ta'sib (secara ta'sib bermaksud lelaki 2 bahagian, dan perempuan 1 bahagian). Oleh sebab Saudara SeIbu (SI) melebihi seorang, bahagian mereka ialah 1/3 bahagian. Jika seorang sahaja SI, bahagian yang seorang tadi ialah 1/6.

Jadi, pembahagian asal faraid adalah sebagaimana berikut:

4 SIBP = 2/3 bahagian (dibahagi sama banyak antara 4 orang)

2 SI      = 1/3 bahagian (dibahagi sama banyak antara 2 orang)

Setelah ditashihkan, pembahagian akhir adalah sebagaimana berikut:

4 SIBP = 4/6 bahagian (setiap seorang mendapat 1/6 bahagian)

2 SI      = 2/6 bahagian (setiap seorang mendapat 1/6 bahagian)

Wallahu a'lam.

Membela pesalah di mahkamah?

Pendahuluan

Isu membela seseorang yang melakukan kesalahan memang selalu ditimbulkan. Ramai yang beranggapan bahawa kerjaya seorang peguam adalah kerjaya yang terdedah kepada penipuan kerana seorang peguam akan sanggup berhujah apa sahaja termasuk menipu demi melepaskan anak guamnya daripada kesalahan (terutamanya kesalahan jenayah).

Walau bagaimanapun, ada pula beberapa pendapat yang mengatakan bahawa seorang itu tetap tidak bersalah sehinggalah dia didapati bersalah. Tambahan pula, kita tidak boleh terus menghukum seseorang itu bersalah berdasarkan pengakuannya sahaja sedangkan kita belum meneliti fakta kes dari semua aspek yang lain.

Adakah benar seorang peguam muslim yang beretika boleh membela semua anak guam mereka walaupun mereka itu telah melakukan jenayah. Apakah pendirian sebenar yang perlu diamalkan oleh seorang peguam muslim supaya tidak termasuk dalam golongan orang-orang yang zalim sebagaimana yang dinyatakan oleh Allah s.w.t. dalam surah al-An`am ayat 68 dan dalam masa yang sama tetap terus memperjuangkan kaedah perundangan (maxim) bahawa seseorang itu tetap tidak bersalah sehinggalah dibuktikan bahawa dia bersalah.

Pengakuan Bersalah

Isu pertama yang perlu kita fahami ialah tentang isu pengakuan bersalah daripada seorang klien. Apabila seorang klien telah mengaku bersalah, adakah pengakuan bersalahnya itu boleh terus diterima bahawa dia telah melakukan kesalahan seperti yang diakuinya itu. Adakah perlu seorang peguam itu terus meninggalkan klien tersebut atas alasan tidak mahu bersekongkol untuk membela penjenayah?

Perlu kita fahami bahawa pengakuan bersalah tidak semestinya bermaksud klien tersebut telah melakukan kesalahan sebagaimana yang diikrarkannya itu. Perlu disiasat terlebih dahulu tentang pengakuan tersebut untuk memastikan bahawa klien tersebut benar-benar memahami pengakuan dan kesan pengakuannya itu.

Sebab itulah jika kita lihat sebagai contohnya, Nabi Muhammad s.a.w. telah menolak pengakuan Ma`iz bin Malik yang mengaku berzina sehinggalah pengakuan tersebut dibuat sebanyak empat kali. Selepas itu, barulah baginda Nabi s.a.w. meneruskan siasatan terhadap Ma`iz dengan memastikan bahawa Ma`iz waras dan siuman semasa pengakuan tersebut dibuat. Dan hanya setelah itulah penghakiman ke atasnya dibuat.

Ini bermaksud bahawa pengakuan per se (sahaja) tidak mencukupi untuk meyakini bahawa seseorang itu bersalah dan tidak layak untuk dibantu atau dibela.

Seseorang Tidak Bersalah Sehinggalah Dibuktikan Bersalah

Oleh hal yang demikian, timbullah kaedah perundangan (legal maxim) iaitu asal seseorang itu adalah terpelihara daripada tanggunggan. Bermaksud bahawa seseorang itu adalah tidak bersalah sehinggalah dia dibuktikan bersalah.

Beban Pembuktian Terletak Keatas Pendakwa

Secara umumnya, tanggungjawab untuk membuktikan bahawa seseorang itu bersalah adalah terletak di bahu pendakwa berdasarkan maksud hadis Nabi s.a.w. bahawa keterangan pembuktian adalah dibebankan ke atas pendakwa dan sumpah penafian ke atas tertuduh sekiranya pendakwa gagal membawa keterangan yang mencukupi untuk mensabitkan kesalahan terhadap tertuduh.

Menyembunyikan Fakta

Walau bagaimanapun, perlu diingat bahawa seseorang peguam adalah dilarang untuk menyembunyikan fakta dan keterangan yang diperolehi hasil siasatan dan pengamatannya bagi membela anak guamnya itu. Pastinya agak sukar bagi seseorang peguam untuk mendedahkan keterangan yang tidak menyebelahi anak guamnya demi kebaikan anak guamnya. Inilah yang selalunya berlaku.

Allah s.w.t. mengharamkan seorang saksi enggan menjadi saksi dalam pembelaan keadilan sebagaimana firman Allah s.w.t. di dalam surah al-Baqarah ayat 282 yang bermaksud:

“Janganlah saksi-saksi itu enggan (memberi keterangan) apabila mereka dipanggil.”

Jadi, jika seseorang peguambela itu berusaha untuk menyembunyikan keterangan yang benar bagi mengelakkan anak guamnya disabitkan kesalahan bolehlah dikatakan berlaku zalim.

Mungkin ada yang berhujah bahawa tugas untuk menentukan sama ada seseorang tertuduh itu bersalah atau tidak adalah tugas hakim. Tetapi, cuba bayangkan mana mungkin seseorang hakim akan mampu untuk menjatuhkan hukuman yang adil jika peguambela itu sendiri pada peringkat awalnya tidak membantu mahkamah untuk mendedahkan fakta sebenar sesuatu kes. Pada masa tersebut, tanggungjawab untuk mendedahkan kebenaran adalah terletak pada bahu peguambela.

Menegakkan Keadilan

Perlu difahami dengan jelas maksud sebuah hadis Nabi s.a.w. seperti di bawah:

“Sesungguhnya aku hanya manusia, dan kamu sentiasa membawa kes pertikaian untuk aku selesaikan, dan mungkin sebahagian kamu lebih cekap berhujah dari sebahagian yang lain, maka aku telah memutuskan hukuman berdasarkan apa yang aku dengar sahaja. Barangsiapa yang telah aku jatuhkan hukuman dan hukuman itu mengambil hak orang lain (akibat kurang cekap pihak yang benar dalam berhujah), maka janganlah kamu mengambilnya. Sesungguhnya itu akan menjadi sepotong daripada api neraka.” (Riwayat Abu Daud, Tirmizi, dan lain-lain).[1]

Amat jelas dalam hadis ini bahawa tindakan seorang peguam berhujah membantu seorang pesalah adalah salah di sisi Islam dan dikira melayakkan dirinya untuk dibakar oleh sepotong api neraka.

Hadis di atas telah jelas membawa satu prinsip iaitu kita sama sekali tidak boleh menyebelahi mereka yang salah walau atas nama profesion, kaum, parti, keluarga, dan sebagainya. Hal ini adalah jelas dengan antara lainnya dalil-dalil yang berikut:

Allah s.w.t. berfirman dalam surah al-Maidah ayat 8 yang bermaksud:

“Wahai orang-orang yang beriman, hendaklah kamu menjadi orang-orang yang selalu menegakkan kebenaran kerana Allah, menjadi saksi dengan adil. Dan janganlah sekali-kali kebencianmu terhadap sesuatu kaum, mendorong kamu untuk tidak berlaku adil. Berlaku adillah, kerana adil itu lebih dekat kepada takwa. Dan bertakwalah kepada Allah, sesungguhnya Allah Maha Mengetahui apa yang kamu kerjakan.”

Rasulullah s.a.w. juga ada menegaskan tentang prinsip keadilan tanpa mengira bangsa, kaum, dan keluarga sebagaimana hadis berikut:

“Sesungguhnya kaum sebelum kamu menjadi hancur disebabkan apabila mereka yang berkedudukan mencuri, mereka melepaskannya, tetapi jika orang biasa (lemah kedudukannya) mencuri dijatuhkan hukuman ke atasnya. Demi Allah sekiranya Fatimah Binti Muhammad mencuri, nescaya akan ku potong tangannya (menjatuhkan hukuman sebagaimana yang lain). (Riwayat al-Bukhari).

Penutup

Kesimpulannya, memanglah seseorang itu tidak bersalah sehinggalah dia dibuktikan bersalah. Dan pengakuan daripada seorang klien tidak boleh terus diterima. Seorang peguam syarie yang beretika hendaklah terlebih dahulu menyiasat fakta kes secara terperinci dan seadil-adilnya. Kepercayaan kepada klien hendaklah diberi 100% dalam hal ini. Tanggugjawab lain untuk mencari bukti atau keterangan bagi mendakwa klien tersebut memang terletak atas bahu pendakwa.

Walau bagaimanapun, sekiranya setelah siasatan dibuat oleh seseorang peguam, dia hendaklah berlaku adil dengan tidak menyembunyikan fakta yang benar yang telah dia perolehi. Ini adalah kerana tanggungjawab asal seorang peguam ialah bagi membantu mahkamah mencapai keadilan dalam memutuskan hukuman. Mana mungkin seorang hakim dapat memutuskan hukum secara adil jika peguam itu sendiri yang menyembunyikan kebenaran atas nama profession atau hubungan istimewa antara peguam dan klien.

Berlaku adil adalah tujuan utama dalam sesuatu tindakan. Demi keadilan anak guam itu sendiri, dia hendaklah dihukum seadilnya bagi menghapuskan dosanya di dunia ini supaya dia juga terlepas hukuman di akhirat. Konsep menasihati klien supaya insaf dan bertaubat juga penting bagi seorang peguam muslim yang beretika. Memohon mitigasi adalah tidak salah asalkan tiada fakta yang disembunyikan dan ini pastinya amat membantu mahkamah untuk menjatuhkan hukuman yang adil bagi semua pihak-pihak yang terlibat. Menegakkan keadilan inilah tugas sebenar seorang peguam syarie yang beretika yang sepatutnya dihormati dan disanjungi oleh masyarakat awam sekeliling.

Wallahua’lam.

---

[1] Rujuk Naylul Awtar, 8/632, no. 3920.

Faraid: Si Mati Tiada Anak & Adik Beradik Lelaki

Soalan:

Suami saya meninggal dunia dan meninggalkan saya seorang isteri. Kami tiada anak. Arwah suami saya cuma ada seorang adik beradik iaitu kakak kandungnya. Kakaknya ada beberapa orang anak. Di samping itu, arwah suami saya ada dua orang bapa saudara iaitu adik beradik kandung kepada arwah ayahnya. Ibu arwah suami saya sudahpun meninggal sebelum arwah suami saya lagi.

Berapakah kiraan faraid bagi waris peninggalan arwah suami saya tersebut?

Jawapan:

Kes yang sebegini sebenarnya jarang berlaku dan agak menarik untuk dikongsikan. Yang pertamanya, marilah kita kira bahagian waris fardu terlebih dahulu iaitu bahagian isteri si mati.

Isteri si mati mendapat 1/4 bahagian kerana si mati tiada anak.

Seterusnya waris si mati beralih kepada saudara seibu sebapa perempuan (SIBP) iaitu mendapat 1/2 bahagian kerana dia seorang sahaja waris sedarjatnya. Tiada adik beradik yang lain.

Ini menjadikan bahagian baki untuk 'asabah ialah 1/4 bahagian, menjadi bahagian kepada 2 orang bapa saudara si mati dan setiap seorang mendapat 1/8 bahagian.

Anak-anak kepada SIBP simati tidak mendapat bahagian kerana mereka dikira sebagai waris dhawil arham.

Pengiraan akhir menjadikan pembahagian faraid sebagaimana berikut:

1 Isteri = 2/8

1 SIBP = 4/8

2 Bapa Saudara = 2/8 (setiap seorang mendapat 1/8)

Undang-undang Mengenai Wasiat Wajibah di Selangor

Wasiat wajibah bermaksud sebahagian daripada harta peninggalan yang diperuntukkan oleh undang-undang untuk anak-anak yang kematian ibu bapa sebelum datuk atau nenek atau mereka meninggal serentak dan anak-anak tersebut tidak mendapat bahagian daripada harta peninggalan datuk atau nenek mereka kerana terdinding oleh bapa atau ibu saudara mereka.

Justeru itu, diberi kepada mereka dengan kadar dan syarat-syarat tertentu sebagai wasiat dan bukannya sebagai pusaka.

Ia pada mulanya diperkenalkan di Mesir pada tahun 1946 setelah ahli perundangan Mesir memutuskan untuk menggubal satu peruntukan undang-undang yang dikenali sebagai Kanun Wasiat. Kemudian ia disusuli oleh negara-negara Arab yang lain seperti Syria, Lubnan, Maghribi dan beberapa negara Islam lain.

Usaha kearah pembentukan undang-undang wasiat secara terperinci sepertimana yang telah dilakukan di sesetengah negara Islam di Timur Tengah telah berjaya dilaksanakan di negeri Selangor pada 15 September 1999 apabila kerajaan negeri Selangor telah meluluskan Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999 (selepas ini disebut sebagai “Enakmen tersebut”). Dalam Enakmen tersebut, terdapat satu peruntukan khusus berhubung perkara wasiat wajibah yang terkandung di dalam Bahagian VIII, Seksyen 27 (1), (2) dan (3).

Maksud wasiat wajibah tidak diberikan oleh Enakmen tersebut, tetapi boleh difahamkan daripada peruntukan sebagai satu wasiat yang wajib diberikan melalui kuasa undang-undang. Ini bermakna sekiranya seseorang pewaris tersebut tidak membuat wasiat, maka undang-undang atau hakim akan membuat satu wasiat bagi pihaknya.

Dalam konteks undang-undang wasiat wajibah ini, negara-negara Islam menghadkan wasiat tersebut kepada cucu sahaja dan tidak memasukkan ahli-ahli keluarga yang bukan waris sebagai orang yang berhak menerima wasiat wajibah. Perkara ini menimbulkan persoalan kerana tidak terdapat asas daripada jurisprundens Islam berhubung dengan penetapan tersebut.

Menurut sesetengah ulamak, pemilihan cucu sebagai penerima wasiat wajibah adalah satu bentuk ijtihad yang berasaskan kepada realiti semasa. Sungguhpun demikian, tidak semua cucu yang yatim akibat kematian bapa atau ibu mereka itu melarat dan tidak mendapat pembelaan daripada keluarga bapa atau ibu mereka, sehingga perlu kepada undang-undang yang mewajibkan wasiat kepada mereka.

Selain itu, Enakmen tersebut telah memperuntukkan bahawa wasiat wajibah hanya berhak kepada anak (sama ada lelaki atau perempuan) kepada anak lelaki (cucu si mati) sahaja yang telah kematian bapanya terlebih dahulu daripada datuk atau neneknya atau mereka mati serentak yang tidak dapat dipastikan siapakah antara mereka lebih dahulu meninggal dunia. Perkara tersebut dapat dilihat dalam Seksyen 27(1) yang memperuntukkan bahawa:

“Jika seseorang mati tanpa membuat apa-apa wasiat kepada cucunya daripada anak lelakinya yang telah mati terlebih dahulu daripadanya atau mati serentak dengannya, maka cucunya itu hendaklah berhak terhadap satu pertiga wasiat...”

Dalam Enakmen tersebut, dengan jelas menyatakan bahawa wasiat wajibah hanya dihadkan kepada peringkat cucu (sama ada lelaki atau perempuan) daripada anak lelaki sahaja, dan tidak berlaku dengan lebih luas lagi hingga kepada keturunan yang lebih rendah di sebelah bapa.

Selain itu, dapat difahamkan daripada Enakmen tersebut bahawa anak kepada anak perempuan tidak berhak mendapat wasiat wajibah. Penafian terhadap golongan tersebut mungkin kerana cucu terbabit dianggap sebagai dhawi al-arham yang tidak berhak mendapat pusaka selagi mana si mati meninggalkan ashab al-furud dan para ‘asabah.

Seterusnya, persoalan yang mungkin timbul ialah Enakmen tersebut tidak memperkatakan tentang cara agihan harta pusaka sekiranya datuk atau nenek meninggalkan cucu yang berbilang (ramai) yang terdiri daripada lelaki dan perempuan.

Dalam menentukan kadar atau bahagian yang perlu diberikan kepada ashab wasiat wajibah, Enekmen tersebut menetapkan bahawa kadar tersebut hendaklah setakat apa yang diterima oleh bapa kepada kanak-kanak tersebut (cucu si mati) daripada harta pusaka datuk atau neneknya dengan diandaikan bapa itu masih hidup selepas kematian datuk atau neneknya dan kadar tersebut hendaklah tidak melebihi satu pertiga (1/3) daripada harta pusaka si mati. Perkara tersebut dapat dilihat dalam Seksyen 27(2) yang memperuntukkan bahawa:

“Kadar wasiat wajibah untuk kanak-kanak yang disebut dalam subseksyen (1) hendaklah setakat kadar di mana ayahnya berhak daripada harta pusaka datuknya sekiranya diandaikan ayahnya itu mati selepas kematian datuknya:

Dengan syarat wasiat itu tidak melebihi satu pertiga daripada harta pusaka si mati.”

Sekiranya semasa hidupnya, datuk atau nenek tersebut telah memberi harta sama ada secara wasiat atau pemberian secara percuma kepada cucu berkenaan dengan kadar yang kurang dari apa yang berhak diterima oleh cucu tersebut melalui wasiat wajibah, maka undang-undang atau hakim hendaklah menyempurnakan kadar yang kurang itu berdasarkan peruntukan wasiat wajibah itu. Perkara ini dinyatakan oleh Seksyen 27(1) iaitu:

“...sekiranya cucu itu diberi dengan kadar kurang dari satu pertiga, haknya hendaklah disempurnakan mengikut kadar wasiat wajibah yang diperuntukkan di bawah seksyen ini.”

Enakmen tersebut juga telah menetapkan beberapa syarat bagi penerima wasiat wajibah. Antara syarat-syarat tersebut adalah seperti berikut:

Cucu terbabit hendaklah bukan terdiri daripada waris yang berhak mendapat pusaka si mati sama ada sedikit atau banyak, atau dengan kata lain cucu tersebut mestilah dihalang oleh bapa atau ibu saudaranya daripada menerima harta pusaka.

Si mati hendaklah tidak memberikan kepada cucunya yang yatim itu sesuatu hartanya yang menyamai nilainya dengan kadar wasiat wajibah tanpa menerima apa-apa balasan daripada cucu tersebut.

Si mati tidak berwasiat kepada cucunya itu dengan kadar yang sepatutnya diterima menurut wasiat wajibah.

Namun, sekiranya pemberian atau wasiat tersebut kurang daripada jumlah yang sepatutnya diterima oleh cucu itu, maka bahagian yang kurang itu mestilah dicukupkan melalui wasiat wajibah. Dan sekiranya pemberian atau wasiat tersebut melebihi bahagian yang dia berhak, maka bahagian yang lebih itu akan menjadi wasiat sukarela atau ikhtiyariyyah yang bergantung kepada persetujuan waris-waris si mati yang lain.

Syarat-syarat di atas dapat dilihat dalam Seksyen 27(3) yang memperuntukkan bahawa:

“Kanak-kanak tersebut hendaklah tidak berhak kepada wasiat sekiranya dia telah mewarisi daripada datuk atau neneknya, mengikut mana yang berkenaan, atau datuk atau neneknya semasa hayatnya, dan tanpa menerima apa-apa balasan, telah membuat wasiat kepada mereka atau telah memberi kepada mereka harta yang bersamaan dengan apa yang mereka sepatutnya menerima menurut wasiat wajibah:

Dengan syarat sekiranya wasiat yang dibuat oleh datuk atau nenek itu kurang daripada bahagian yang sepatutnya dia berhak, haknya hendaklah ditambah sewajarnya dan jika bahagian tersebut adalah melebihi bahagian yang dia berhak, bahagian yang lebih itu hendaklah menjadi wasiat sukarela dengan tertakluk kepada persetujuan waris.”

Akhirnya, Enakmen tersebut tidak memperuntukkan apakah yang berlaku sekiranya terdapat wasiat ikhtiyariyyah dalam masalah wasiat wajibah; mana satukah yang lebih mengatasi?

Kedudukan Mazhab Syafi’i Dalam Amalan Pembahagian Pusaka Dan Wasiat Islam Di Malaysia

Mazhab Syafi’i merupakan mazhab yang paling dominan di Malaysia sejak kedatangan Islam ke kepulauan Melayu. Ajaran Islam tersebar di kepulauan Melayu adalah hasil daripada penyebaran dakwah ulama’-ulama’ yang berlatarbelakangkan mazhab Sayfi’i. Pengaruh ajaran mazhab Syafi’i di Negara kita begitu kuat sehinggakan ada sesetengah kadi hanya menerima pendapat daripada ajaran mazhab Syafi’i sahaja dalam penghakiman mereka. Perkara ini tidak terkecuali dalam hal-hal yang berkaitan dengan pusaka dan wasiat dalam Islam.

Contoh pandangan mazhab Syafi’i yang paling menonjol dalam berhubung hak pusaka ialah tentang kedudukan waris dhu arham, iaitu waris yang diselangi dengan si mati oleh waris wanita menjadi “waris fasad” dan tidak layak mewarisi. Waris-waris ini juga dikenali melalui susur keturunan wanita sama ada waris cabang ke atas atau ke bawah. Dalam kes ini, segala lebihan harta pusaka akan diserahkan kepada baitulmal.

Bagaimanapun, pada akhir abad ke-4 Hijrah, Imam Syafi’i telah merujuk kembali pandangannya dalam pemberian pusaka kepada baitulmal apabila baitulmal tidak ditadbirkan dengan baik sehingga menyebabkan harta umat Islam menjadi tidak terurus. Dalam keadaan ini, Imam Syafi’i berpandangan harta pusaka hendaklah diwarisi oleh waris dhu arham.

Dalam persoalan-persoalan lain, Imam Syafi’i juga mempunyai perbezaan pandangan dengan mazhab lain seperti dalam kes pembunuh yang dihalang pusaka di mana Imam Syafi’i memakai kepada semua pembunuh secara mutlak. Sementara dalam kes pusaka harta orang yang hilang (mafqud), Imam Syafi’i telah memakai doktrin istishab apabila menganggap orang yang hilang adalah masih hidup sehingga ada bukti sebaliknya. Oleh itu, harta orang yang hilang tidak boleh dibahagikan secara pusaka sehingga suatu tempoh masa tertentu yang diperakukan oleh mahkamah tentang status sebenar orang hilang tersebut sebagai telah meninggal dunia.

Beberapa contoh kes yang telah diputuskan oleh mahkamah yang menggunapakai pandangan daripada mazhab Syafi’i berhubung perkara wasiat dan pusaka adalah sebagaimana berikut:

Dalam kes In Re Timah binti Abdullah, decd. (1941) 10 MLJ 51, pusaka seorang wanita Jepun yang telah menganut Islam telah diserahkan kepada baitulmal dan mahkamah memutuskan bahawa warisnya yang bukan beragama Islam tidak berhak untuk mewarisi. Pandangan ini disepakati oleh kesemua mazhab fekah termasuklah Mazhab Syafi’i yang mendominasi masyarakat negara ini. Dalam kes ini, mahkamah antara lain telah merujuk kepada buku terjemahan Minhaj al-Talibin daripada Mazhab Syafi’i bahawa seorang kafir tidak akan mewarisi harta pusaka seorang yang beragama Islam.

Dalam kes di Singapura yang ketika itu masih berada dalam Persekutuan Tanah Melayu iaitu Re Mutchilin @ Ashrhin, deed (1960) 26 MLJ 2, mahkamah telah memutuskan berdasarkan ajaran Mazhab Syafi’i di mana baki harta pusaka akan diserahkan kepada baitulmal dan tidak boleh dibahagikan semula pusaka (radd) kepada isteri yang telah menerima bahagian fardu. Mahkamah memutuskan isteri tidak berhak mendapat radd kerana dibuktikan bahawa si mati adalah seorang yang bermazhab Syafi’i.

Dalam satu kes yang tidak dilaporkan di Kuala Terengganu iaitu kes Kalthum binti Muda lawan Nazir Baitulmal Kuala Terengganu (1362) P.U. 109/62A, baitulmal tetap mewarisi walaupun dalam keadaan waris adalah miskin dan boleh menyebabkan harta keluarga menjadi berkurangan. Dalam kes ini, pemohon adalah isteri si mati dan merupakan waris tunggal yang hanya mewarisi sebanyak satu perempat daripada bahagian pusaka dan tiga perempat baki diserahkan kepada baitulmal. Oleh kerana kesusahan hidup, waris telah menuntut supaya baitulmal menghalalkan bahagian tiga perempat tersebut dan diserahkan kepada beliau sebagai waris yang berhak untuk mewarisi keseluruhan pusaka suaminya. Pewarisan oleh baitulmal boleh menyebabkan pemohon tidak boleh meneruskan perniagaan yang diusahakan sebelum ini akibat kehilangan sebahagian besar modal perniagaan.

Peruntukan undang-undang Islam di Malaysia menggariskan bahawa pemakaian pandangan Mazhab Syafi’i dalam pentadbiran undang-undang adalah mengutamakan Mazhab Syafi’i. Dalam erti kata, rujukan kepada sebarang keputusan, hukum dan pendirian agama adalah dengan memberi fokus terlebih dahulu kepada pandangan Mazhab Syafi’i. Sekiranya tiada pandangan dalam persoalan yang dirujuk itu atau tidak sesuai dengan keadaan semasa dan kepentingan umum, maka barulah pandangan daripada mazhab yang lain diambil pertimbangan.

Kebebasan melakukan rujukan kepada Mazhab Syafi’i secara terbuka dan meluas ini adalah ekoran tiada undang-undang substantif khusus terutamanya berhubung pentadbiran undang-undang pusaka dan wasiat. Hasilnya menyebabkan idea dan pandangan Mazhab Syafi’i seringkali menjadi keutamaan walaupun dalam sesetengah keadaan boleh menimbulkan konflik dalam memastikan kebajikan waris tertentu.

Ketepatan peruntukan sangat penting dalam pentadbiran undang-undang bagi memastikan keseragaman hukuman dapat diputuskan dengan adil dan saksama. Justeru, ketiadaan undang-undang substantif mengenai pusaka dapat menyebabkan cendekiawan Islam tiada persepakatan dalam menentukan keutamaan bagi memastikan kebajikan waris terdekat khususnya dalam perkara khilafiyyah.

Keutamaan merujuk kepada Mazhab Syafi’i ini adalah berdasarkan peruntukan qawl mu’tamad menerusi Enakmen Pentadbiran Agama setiap negeri dan juga berdasarkan Arahan Amalan Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) Bil. 9/2001. Ikutan ke atas dua peruntukan ini dapat dilihat dalam kes Permohonan faraid Encik Alias bin Embong (2004), apabila Mahkamah Rendah Syariah Kuala Terengganu telah menolak pemberian pusaka kepada zhu arham walaupun dalam kes ini dhu arham adalah waris tunggal si mati. Justeru, mahkamah memutuskan dengan mengambil pandangan Mazhab Syafi’i di mana baitulmal akan mewarisi kesemua harta pusaka tanpa waris atas alasan baitulmal di Malaysia adalah berfungsi dengan baik di bawah pengurusan yang teratur. Di samping tiada peruntukan undang-undang negeri yang memberikan pusaka kepada dhu arham yang merupakan sandaran kepada pandangan Mazhab Hanafi. Secara tersirat, keputusan ini menunjukkan pemberian pusaka kepada dhu arham bukan amalan di Malaysia yang mengutamakan pandangan Mazhab Syafi’i.

Sejarah amalan wasiat di Malaysia pada umumnya juga adalah melaksanakan prinsip-prinsip Mazhab Syafi’i mengikut justifikasi umum pentadbiran Islam di negara ini. Bagaimanapun, bagi mereka yang berada dalam aliran mazhab yang lain, amalan pentadbiran undang-undang di Tanah Melayu adalah mengiktiraf mazhab yang dianuti. Sebagai contoh dalam kes In Re Will of M. Mohamed Hanifa dec. (1940) MLJ 229, pewasiat yang bermazhab Hanafi telah mewasiatkan kepada penerima yang ketika itu sedang bertindak sebagai pemegang amanah hartanya untuk mengambil alih harta perniagaannya dengan syarat dia berkahwin dengan anak perempuannya yang kedua. Mahkamah memutuskan syarat tersebut batal kerana menyalahi hukum syarak tetapi wasiat tersebut tetap terlaksana mengikut pandangan Mazhab Hanafi.

Sementara dalam kes Shaik Abdul Latif lawan Shaik Elias Bux (1915) 1 FMSLR 204, mahkamah memperakukan bahawa undang-undang yang hanya terpakai ke atas orang Melayu pada masa itu ialah undang-undang Islam yang disesuaikan dengan adat. Berdasarkan kes-kes yang diputuskan, umumnya undang-undang Islam yang dimaksudkan di sini ialah berdasarkan pandangan Mazhab Syafi’i. Dalam kes ini, wasiat diputuskan tidak sah kerana telah diwasiatkan kepada anak angkat dengan melebihi daripada satu pertiga harta yang bertentangan dengan Mazhab Syafi’i. Namun, sekiranya kurang daripada kadar ini, wasiat kepada anak angkat adalah diharuskan seperti pernah diputuskan dalam kes Nik Salma Zaidah binti Haji Wan Zaid lawan Nik Hasnah binti Nik Din & Nik Ruhiya Zaidah binti Wan Zaid. Mengambil pandangan dalam Mazhab Syafi’i juga, hukum melakukan wasiat kepada waris diputuskan sebagai tidak sah secara per se sebagaimana keputusan kes Mohamad Hadi bin Yaso’a dll. Lawan Siti Hawa Deraman (2001).

Dalam penerimaan wasiat (qabul), Imam Syafi’i menekankan bahawa penerimaan adalah syarat berlakunya perpindahan hakmilik atas harta wasiat dan bukannya syarat sah wasiat seperti yang dikemukakan oleh Imam Malik. Penerimaan mesti menyebabkan pindahmilik harta berlaku serta merta selepas kematian pewasiat. Oleh itu, perbuatan menangguh pembahagian harta wasiat adalah tidak sah mengikut Mazhab Syafi’i sebagaimana diputuskan dalam kes Saeda lawan Haji Abdul Rahman (1918) 1 FMSLR 352 dan Abdul Rahim lawan Abdul Hameed (1983) 2 MLJ 78. Seterusnya penerimaan ke atas wasiat adalah penting kerana sebarang penolakan daripada orang yang diwasiat boleh menyebabkan wasiat tersebut batal. Dalam penggubalan Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999 (selepas ini dirujuk sebagai “Enakmen Wasiat Selangor”), peruntukan seksyen 17 dan 18 ada menyatakan berhubung penerimaan dan penolakan wasiat serta memperuntukkan tempoh masa selama 30 hari untuk menerima atau menolak.

Bagaimanapun dalam kes-kes tertentu, tidak disyaratkan berlakunya qabul seperti wasiat kepada janin atau bayi yang berada dalam kandungan. Seksyen 24, Enakmen Wasiat Selangor menyatakan bahawa wasiat kepada anak dalam kandungan adalah sah dengan syarat dilahirkan dalam tempoh yang sah menurut hukum syarak.

Kebaikan mempunyai undang-undang substantif khusus seperti Enakmen Wasiat Selangor ini menunjukkan bahawa keterikatan pada pandangan Mazhab Syafi’i tidak lagi berlaku sepenuhnya. Terdapat beberapa peruntukan yang turut menerima pakai pandangan daripada mazhab lain seperti mengambil pandangan Mazhab Syi’ah Ithna ‘Asyariyyah dalam persoalan wasiat kepada waris sekiranya wasiat yang dibuat tidak melebihi daripada satu pertiga harta. Peruntukan ini boleh didapati daripada Seksyen 11(2) dan Seksyen 26 Enakmen Wasiat Selangor.

Dalam Enakmen Wasiat Selangor ini, tiada peruntukan khusus yang menyatakan mengenai wasiat kepada waris yang kurang daripada kadar satu pertiga harta. Penggubal undang-undang hanya menyampaikan maksud tersirat menerusi peruntukan seksyen 11(2) dan 26(2) bahawa wasiat kepada waris yang kurang daripada satu pertiga tidak perlu mendapat kebenaran daripada waris yang lain dan wasiat tersebut adalah sah dan boleh dilaksanakan.

Jelas bahawa peruntukan ini berlainan dengan kes yang telah diputuskan oleh Mahkamah Rayuan Syariah Kelantan di dalam kes Mohamad Hadi bin Yaso’s dll. Lawan Siti Hawa Deraman (2001) sebagaimana yang dibincangkan sebelum ini. Undang-undang wasiat di Selangor ini jelas merupakan satu anjakan besar daripada pengaruh dominasi ajaran Mazhab Syafi’i. Pendekatan ini selaras dengan pertimbangan sosial semasa dalam hukum Syarak iaitu bagi menjamin kebajikan waris terdekat dengan lebih baik.

Enakmen Wasiat Selangor juga telah mengambil pandangan Ibn Hazm berhubung peruntukan “wasiyyat wajibah”. Wasiyyat wajibah ialah wasiat yang dikuatkuasakan melalui peruntukan undang-undang bagi menjamin hak waris si mati yang terhalang daripada menerima pusaka kerana penghubung mereka telah meninggal dunia terlebih dahulu. Kaedah ini adalah merupakan pandangan Imam Ibn Hazm bagi mengelak kezaliman berlaku ke atas waris akibat tiada wasiat dilakukan untuk sesetengah waris. Justeru, suatu bahagian untuk waris diwujudkan melalui peruntukan undang-undang daripada harta peninggalan si mati tersebut seperti suatu wasiat telah dilakukan.

Kewujudan undang-undang bertulis yang khusus dapat mengawal daripada melakukan rujukan yang rigid ke atas Mazhab Syafi’i semata-mata. Ia juga menjimatkan masa seseorang hakim atau mufti dalam melakukan rujukan kepada beberapa pandangan ulama, melakukan tarjih yang seragam dan mencapai kesepakatan dalam pentadbiran undang-undang. Paling tidak, sesuatu keputusan itu telah melalui proses pertimbangan yang rapi dalam kalangan cendekiawan dengan mengambil kira kepentingan semasa dan maqasid al-syar’iyyah yang melangkaui sempadan mazhab. Dalam hal ini, kaedah talfiq dan takhayyur mazhab benar-benar dapat direalisasi dalam usaha untuk memastikan kemaslahatan para waris benar-benar tercapai.

Wasiat Kepada Waris: Situasi di Malaysia

Biasanya kita mendengar bahawa wasiat adalah tidak dibolehkan kepada sesama ahli waris. Ini adalah kerana ahli waris sudah pun mendapat bahagian mereka melalui pembahagian faraid daripada harta simati. Walau bagaimanapun, terdapat pendapat yang lain yang mengatakan bahawa wasiat adalah sah setakat satu pertiga (1/3) daripada harta simati. Artikel ini membincangkan isu ini dari perspektif syariah dan aplikasinya di Malaysia secara khususnya merujuk kepada Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999.

Wasiat merupakan salah satu cara pembahagian harta dalam Islam selain daripada hibah, wakaf, dan pusaka. Secara mudahnya, wasiat bolehlah difahami sebagai hasrat simati terhadap harta peninggalannya kepada ahli warisnya selepas kematian pewasiat.

Ulama’ telah menggariskan dua (2) syarat utama bagi menjadikan sesuatu wasiat itu sah dan berkuatkuasa iaitu seperti berikut:

1. Wasiat tidak melebihi daripada satu pertiga harta; dan

2. Wasiat tidak boleh diberikan kepada para waris.

Bagi syarat wasiat tidak melebihi daripada satu pertiga harta, ianya adalah jelas berdasarkan nas daripada hadis Nabi s.a.w. diantaranya Rasulullah s.a.w. menjelaskan bahawa cukuplah bagi Sa’d bin Abi Waqqas mewasiatkan harta sebanyak satu pertiga dengan menyatakan:

“Satu pertiga dan satu pertiga itu adalah banyak”.

Tujuan sekatan ini adalah kerana lebih baik meninggalkan ahli waris dalam keadaan kaya daripada membiarkan mereka dalam keadaan miskin berdasarkan maksud hadis:

“(Meninggalkan waris dalam keadaan kaya lebih baik) Daripada meninggalkan mereka kemiskinan sehingga meminta-minta daripada manusia”.

Bagi syarat wasiat tidak boleh diberikan kepada para waris, sebahagian ulama’ berhujah bahawa apabila turunnya ayat mengenai pusaka yang terkandung di dalam ayat 7, 11, 12, dan 176 daripada surah al-Nisa’, ayat-ayat pusaka ini mengambil peranan wasiat kepada waris menerusi kaedah penentuan langsung hak ke atas harta simati oleh Allah s.w.t.

Sebelum turunnya ayat-ayat di atas, hukum wasiat kepada para waris adalah harus dan ini diamalkan secara meluas sehingga ada yang beranggapan bahawa wasiat kepada ahli waris adalah wajib berdasarkan firman Allah s.w.t. di dalam surah al-Baqarah, ayat 180 yang bermaksud:

“Telah diwajibkan ke atas kamu, apabila seseorang di antara kamu telah mendekati kematian, jika ia meninggalkan harta yang banyak, supaya berwasiat untuk ibu bapanya dan kaum kerabatnya dengan cara yang baik, sebagai kewajipan atas orang-orang yang bertakwa.”

Hujah tentang ayat di atas telah dinasakhkan apabila turunnya ayat-ayat mengenai pusaka dikuatkan lagi dengan hadis daripada Abu Umamah al-Bahili:

“Sesungguhnya Allah telah menentukan hak tiap-tiap ahli waris, maka tidak ada hak wasiat lagi bagi seorang ahli waris.”

Walau bagaimanapun, terdapat empat (4) pandangan yang bebeza di kalangan ulama’ berkaitan pentakrifan tentang ‘tidak ada hak wasiat bagi seorang waris’ sebagaimana berikut:

1. Mazhab Maliki, sebahagian daripada pandangan Mazhab Syafi’i, Abu Dawud, sebahagian Mazhab Hanbali dan Mazhab Isma’iliyyah berpandangan wasiat kepada waris adalah tidak sah sekalipun dibenarkan oleh para waris yang lain.

Antara negara yang mengamalkan pandangan ini ialah Morokko.

2. Imam Ahmad bin Hanbal, Ibnu Jarir, Ibn Hazm, sebahagian ulama’ Mazhab Syafi’i dan Zaydiyyah berpandangan wasiat kepada waris adalah sah jika waris tersebut bukan waris yang menerima pusaka.

3. Imam Abu Hanifah, sebahagian Syafi’iyyah dan Hanbaliyyah berpandangan wasiat kepada waris bergantung kepada kebenaran waris-waris pusaka yang lain sama ada membenarkan atau tidak.

Antara negara-negara yang mengamalkan pandangan ini ialah Tunisia, Somalia, Algeria, dan Indonesia.

4. Imam al-Hadi, al-Nasir, Abu Talib dan Abu al-Abbas daripada Zaydiyyah dan Mazhab Imamiyyah sepakat mengharuskan wasiat kepada waris pusaka sekiranya kurang daripada satu pertiga harta walaupun tanpa mendapat kebenaran waris yang lain.

Antara negara-negara yang mengamalkan pandangan ini ialah Mesir, Sudan, Syria, Emiriah Arab Bersatu, Iraq, dan Iran.

Penggubalan undang-undang wasiat di sebahagian besar negara Islam Timur Tengah secara umumnya membenarkan wasiat kepada waris. Wasiat kepada waris yang kurang kadar satu pertiga akan dianggap sebagai wasiat sunat dan boleh dilaksanakan tanpa memerlukan kebenaran waris yang lain. Manakala wasiat yang melebihi daripada satu pertiga harta adalah sah apabila mendapat kebenaran para waris yang lain.

Peruntukan yang membenarkan wasiat kepada waris di negara yang bermazhab Sunni adalah merupakan satu bentuk pembaharuan pandangan fiqh di dalam undang-undang wasiat. Ia bukan sahaja telah mengambil pandangan daripada Mazhab Syi’ah Ithna Asyariyyah malah perubahan ini merupakan kesan pertimbangan sosial dan ijtihad semasa di dalam hukum Syarak bagi menjamin kebajikan yang maksimum kepada waris terdekat.

Manakala situasi di Malaysia, Seksyen 11(2) Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Selangor) 1999 memperuntukkan bahawa seseorang boleh menentukan bahagian masing-masing warisnya dari harta pusaka dan sekiranya penentuan tersebut melebihi daripada bahagian pusaka, maka ia akan dianggap sebagai “wasiat”.

Peruntukan seksyen 11(2) ini adalah tertakluk kepada seksyen 26(2) iaitu sesuatu wasiat itu hendaklah tidak melebihi daripada kadar satu pertiga melainkan kebenaran semua waris diperlukan.

Di sini, penggubal undang-undang hanya menyampaikan maksud tersirat (implied meaning) menerusi peruntukan seksyen 11(2) dan 26(2) bahawa wasiat kepada waris yang kurang daripada satu pertiga tidak perlu mendapat kebenaran daripada waris yang lain dan wasiat tersebut adalah sah dan boleh dilaksanakan.

Manakala di negeri-negeri lain di Malaysia, peruntukan wasiat masih berdasarkan Enakmen Pentadbiran Agama masing-masing yang terlalu umum. Pemakaian undang-undang wasiat di negeri-negeri tersebut berdasarkan bidang kuasa mal Mahkamah Tinggi Syariah. Justeru, rujukan berhubung wasiat adalah berdasarkan pandangan fiqh yang masih belum digubal di dalam bentuk peruntukan undang-undang. Kesannya, hukum wasiat kepada waris adalah tidak dibenarkan melainkan mendapat persetujuan ahli waris yang lain.

Sebagai contoh di Terengganu, fatwa yang dikeluarkan oleh Jabatan Hal Ehwal Agama Negeri Terengganu pada tahun 1987 menyatakan bahawa wasiat kepada waris yang telah menerima harta pusaka adalah tidak sah melainkan dengan persetujuan waris-waris yang berhak menerima pusaka itu.

Jelaslah bahawa terdapat perbezaan amalan berkaitan wasiat kepada waris di antara negeri-negeri di Malaysia.

Kesimpulannya, orang-orang Islam di Selangor bebas melakukan wasiat kepada ahli waris selagi tidak melebihi kadar satu pertiga. Kewujudan pembaharuan undang-undang ini, mengikut pandangan penulis, adalah positif bagi mengharmonikan proses pembahagian harta kepada waris dengan lebih saksama serta memudahkan lagi proses pentadbiran pembahagian harta peninggalan simati.

Kebolehterimaan Rakaman Video Sebagai Bahan Bukti di Mahkamah Syariah Malaysia

Hari ini ramai yang berbual-bual mengenai rakaman video CCTV yang dikatakan mirip kepada tokoh pembangkang Negara yang mengandungi adegan seks dengan seorang pelacur. Lahirlah pelbagai pandangan sama ada dari mereka yang jahil atau yang berilmu, atau dari mereka yang berlagak pandai. Ada yang benar-benar faham, dan ada juga yang salah faham, dan ada juga yang tidak faham langsung. Ada banyak juga pendapat yang bersandarkan emosi atau perasaan dendam atau bermotifkan politik semata-mata tanpa hujah yang kukuh.

Berikut ialah pandangan peribadi penulis sebagai seorang pengamal undang-undang dan pelajar undang-undang Syariah mengenai isu tersebut di atas.

Pertamanya, apa yang perlu kita perlu faham ialah tentang isu kebolehterimaan (admissibility) rakaman video sebagai bahan bukti mengikut undang-undang keterangan Islam (Islamic law of evidence). Rakaman video memanglah satu perkara baru yang tidak terdapat pada zaman Nabi Muhammad s.a.w. Walau bagaimanapun, sifat Syariah Islam itu yang sentiasa boleh menerima sebarang perubahan dalam perkembangan zaman menjadikan isu rakaman video bukanlah satu isu yang baru.

Telah ramai ulama’ membincangkan isu rakaman video sebagai salah satu bahan pembuktian di mahkamah. Secara kesimpulannya, bolehlah penulis katakan bahawa rakaman video boleh dikategorikan sebagai documentary evidence atau disebut juga sebagai kitabiah iaitu salah satu kategori dalam pembahagian undang-undang keterangan Islam.

Seksyen 3(1) Akta Keterangan Mahkamah Syariah (Wilayah Persekutuan) 1997 (selepas ini disebut sebagai “AKMS (WP)”) mentakrifkan dokumen sebagai:

“any matter expressed, described, or howsoever represented, upon any substance, material, thing or article, including any matter embodied in a disc, tape, film, sound track or other device whatsoever, by means of-

(b) any visual recording (whether of still or moving images).”

Di dalam ilustrasi dinyatakan lagi secara jelas sebagaimana berikut:

A photographic or other visual recording, including a recording of photographic or other visual transmission over a distance, is a document.”

Walau bagaimanapun, apa yang pasti ialah rakaman video, walau bagaimana canggih dan tulen sekalipun, tidaklah boleh dapat menandingi dua kategori pembuktian yang paling tinggi tahap kebolehterimaannya di sisi undang-undang Islam iaitu pengakuan (ikrar), dan kesaksian (syahadah). Oleh hal yang demikian, dalam kategori undang-undang Jenayah Islam yang melibatkan kesalahan yang berkaitan dengan hudud seperti kesalahan zina, yang memerlukan tahap pembuktian sehingga kepada tahap yakin tanpa sebarang bayangan keraguan (beyond any shadow of doubt), hanya keterangan-keterangan yang berdasarkan pengakuan, dan kesaksian sahaja yang diterima oleh Islam.

Ini bermaksud bahawa rakaman video tidaklah cukup kuat untuk memberi keyakinan yang mencapai tahap yang diperlukan dalam pembuktian untuk kes-kes yang termasuk dalam kategori jenayah hudud. Terdapat pelbagai autoriti/nas dalam hal ini antaranya ialah hadis Nabi s.a.w. yang popular iaitu hudud itu ditolak apabila adanya keraguan (syubhat).

Jadi, dalam isu video seks mirip tokoh pembangkang ini, ada pandangan yang mengatakan bahawa pihak yang mendakwa hendaklah hanya boleh membuktikan pendakwaannya dengan mengemukakan empat (4) orang saksi Islam lelaki yang adil bagi menyokong dakwaan mereka bahawa Datuk Seri Anwar Ibrahim telah melakukan hubungan seks di luar nikah secara sukarela. Kecualilah jika adanya pengakuan daripada yang tertuduh (yang sampai mati pun mungkin tidak akan mengaku), mereka yang mendakwa adalah terdedah pula kepada kesalahan qazaf iaitu menuduh orang yang baik-baik melakukan zina tanpa membawa empat (4) orang saksi Islam lelaki yang adil, maka penuduh pula boleh dihukumkan dengan hukuman qazaf iaitu sebatan sebanyak lapan puluh (80) kali atas kegagalan membawa saksi sebagaimana yang disebutkan tadi. Sebab itulah menyembunyikan kejahatan adalah lebih baik sekiranya tiada keterangan yang mencukupi supaya pembawa berita tidak dituduh sebagai pembawa fitnah.

Apabila timbulnya pendapat seperti di atas, yang memang selari dengan pandangan Islam tentang pembuktian dalam jenayah hudud, ada pihak yang tidak berpuas hati dengan sewenang-wenang mengatakan bahawa undang-undang Islam nampaknya tidak sesuai dengan situasi masa kini. Kononnya tidak sesuai dengan dunia moden hari ini. Mana mungkin dapat dikumpulkan empat (4) orang saksi Islam lelaki yang adil. Rakaman video yang tulen sepatutnya cukup dan memadai. Timbulnya kata-kata yang seolah-olah tidak meyakini tentang undang-undang Islam yang jelas tentang hal ini amatlah menyedihkan penulis. Dibimbangi kata-kata yang sebegini akan menjejaskan keimanan seseorang muslim kepada Allah s.w.t. lantaran kurang fahamnya tentang hukum-hakam Allah s.w.t.

Walau bagaimanapun, ingin penulis jelaskan di sini bahawa penulis tidaklah bersetuju 100% dengan pendapat bahawa Datuk Seri Anwar Ibrahim hanya boleh didakwa apabila adanya empat (4) orang saksi Islam lelaki yang adil yang menyaksikan hubungan kelaminnya dengan pasangan tanpa nikahnya barulah boleh beliau didakwa di mahkamah Syariah di Malaysia pada hari ini.

Penulis berpendapat bahawa jika pihak pendakwaan merasakan bahawa rakaman video yang diserahkan oleh Dato’ T (walaupun mungkin mereka semuanya saksi fasik[1]) kepada pihak polis sudahpun memadai jika cukup syarat-syaratnya sebagai bahan bukti, Datuk Seri Anwar Ibrahim memang boleh didakwa di Mahkamah Syariah di Malaysia pada hari ini.

Ini adalah kerana Mahkamah Syariah di Malaysia pada hari ini tidaklah mengamalkan undang-undang hudud dalam erti kata yang sebenarnya. Apa yang ada hanyalah kesalahan hudud, tetapi hukuman hudud ternyata tiada. Kesalahan hudud dihukumkan dengan hukuman ta’zir menjadikan Mahkamah Syariah di Malaysia diakui tentang kegagalan pengamalan hukuman hudud. Kenapa dan mengapa jadi begini, bukanlah tujuan tulisan ini untuk menghuraikan isu ini. Mahkamah Syariah sendiri mengakui akan hakikat ini, contohnya ada dinyatakan di dalam penghakiman ke Nooraini binti M. Abdul Majid lwn. Pendakwa Syarie Negeri Melaka (2003) JH 16/2 117.

Jadi, jika hukuman ta’zir yang diamalkan di Malaysia, kenapa pula bersusah-payah hendak membuktikan sesuatu kesalahan sehingga ke tahap hudud. Apabila hukuman ta’zir yang diamalkan, pembuktian tahap kesalahan ta’zir sudah pun memadai. Jadi, rakaman video memang sudah memadai dan boleh diterima sebagai bayyinah[2] dan tidak perlu kepada pembuktian cara syahadah[3]. Dalam pembuktian jenis kesalahan ta’zir, sebarang keterangan boleh diterimapakai dan jelas seksyen 3(1) AKMS (WP) mentakrifkan keterangan sebagai:

“includes-

(a) bayyinah and syahadah;…

(c) all documents produced for the inspection of the Court: such documents are called documentary evidence;”

Cumanya apa yang penting sekarang ialah untuk memastikan supaya rakaman video itu tadi benar-benar mencukupi syarat seperti tulen, dan invidu yang terlibat adalah benar-benar boleh dikenalpasti tanpa keraguan yang munasabah (beyond any reasonable doubt). Jika terbukti bahawa video tersebut tidak tulen atau individu di dalamnya tidak dapat dikenal pasti atau terdapat keraguan-keraguan lain yang munasabah seperti lokasi dan tulisan-tulisan di dalamnya, rakaman video tersebut gagal mencapai tahap pembuktian yang diperlukan walaupun dalam kategori pelaksanaan hukuman ta’zir, maka ianya hendaklah ditolak. Terpulanglah kepada pendakwa Syarie untuk menilai bukti tentang hal ini dan seterusnya meneruskan pendakwaan atau tidak.

Jika pendakwa Syarie tidak membuat apa-apa pendakwaan, bagi penulis, ternyata bahan bukti adalah tidak mencukupi. Jika pendakwaan dibuat sekalipun, pastinnya tertuduh sentiasa innocent sehinggalah dibuktikan bersalah. Terpulang pula kepada Mahkamah Syariah untuk menilai berat keterangan (value the weight of evidence) yang diberikan oleh pihak pendakwa dan pembela.

Cakap-cakap kosong yang ada pada hari ini, penulis lihat tidak lebih daripada cakap-cakap politik yang banyak mengeruhkan isu berbanding perbincangan ilmiah yang sepatutnya semua pihak patut tekankan supaya isu ini sepatutnya boleh ditangani secara lebih berhikmah dan bijaksana. Rakyat pastinya dapat menilai sendiri sekiranya isu ini ditangani secara benar.

Yang pasti, mereka yang benar-benar salah sekalipun sepatutnya diadili secara betul, supaya keadilan terpancar dan bukannya menghukum sesedap mulut.

Wallahu a’lam.

---

[1] Saksi yang tidak adil juga layak untuk memberi keterangan di mahkamah Syariah atas kapasiti keterangan kategori bayyinah, cuma tidak layak atas kapasiti keterangan kategori syahadah. Ini dinyatakan dalam seksyen 83(3) AKMS (WP) yang menyebut: “A person who is not ‘adil is competent to give bayyinah but not competent to give syahadah.”

[2] Seksyen 3(1) AKMS (WP) mentakrifkan bayyinah sebagai “evidence which proves a right or interest and includes qarinah”.

[3] Seksyen 3(1) AKMS (WP) mentakrifkan syahadah sebagai “any evidence adduced in Court by uttering the expression “asyhadu” to establish a right or interest”.